Aurtengo Aste Nagusia ahaztezina izan da zorrotzarrontzat, gure auzokide batek txupinera izateko ohorea izan du-eta. Nagore Ugarte, Itziar Ituño pregoilariarekin batera, Bilboko kaleak alaitzen ibili da egun eta gau, paregabeko bikotea osatuta. Lan handi horrek utzitako biharamunetik apenas berreskuratuta, bere azken elkarrizketa eskaini digu Nagorek.

Testua: IGOR GUTIÉRREZ

Zergatik erabaki zenuen zure burua aurkeztea Txinboko txupinera izateko?

Txiki-txikitatik Aste Nagusia bizi izan dut, gure etxean sakratua zen. Oporrak Aste Nagusiaren aurreko ostiralean bukatzen ziren eta aste osoa Bilbon ematen genuen. Egunero aitarekin jaisten ginen erraldoiak, kilikiak, Gargantua eta abarretara. Gero etxera buelta, amarekin bazkaldu eta ondoren hirurok Bilbora, lagunekin batu… Beraz, txikitatik ezagutu eta mirestu izan dut txupineraren figura.

Orain dela 14 urte ere Txinbori egokitu zitzaion txupinera jartzea eta orduan ere nire burua aurkeztu nuen baina Pira izan zen hautatua. Sorte handia izan dugu Txinbon hain denbora laburrean bi txupinera izateagatik.

Zer sentitu zenuen Txinbotarrak konpartsak aukeratu zintuenean?

Momentu gazi-gozoa izan zen, beste konpartsakide batzuek ere bere burua aurkeztu zutelako eta nik bezainbeste merezi zutelako txupinera izatea. Baina, noski, asko poztu nintzen, oso hunkigarria izan zen. Egun horretan, Gilenekin [bikotekidearekin] batera bazkaltzera joatea erabaki genuen, umerik gabe!

Noiz hasi zen zure txupinera agenda?

Uztailean, oporretan geundela umeekin. Bagenekien abuztuan lan gehiago izango nuela eta horregatik uztaila aprobetxatu genuen oporretan joateko. Bada, hondartzan geundela Bilbao Egunkaritik deitu zidaten elkarrizketa egiteko. Galderak idatziz pasatzeko eskatu behar izan nien eta idatziz erantzun! Hura izan zen nire lehenengo elkarrizketa.

Elkarrizketa asko egin dituzu?

Bai, pilo bat! Aste Nagusian egunero 2 edo 3 eta Aste Nagusiaren aurretik ere beste batzuk. Okerren eraman dudan lana izan da, oso urduri jartzen naiz. Momentu horietan nahi duzu komunikatu nahi duzuna ondo ulertzea eta batzuetan ez dakizu lortzen ari zaren ala ez. Ni beti plazaratzen saiatu izan naiz konpartsetan egiten den lana. Esaterako, Txinbon lortzen den dirua Zorrotzan musika tailerrak egiteko erabiltzen dela, garai batean euskaltegietan konpartsakideen matrikulak ordaintzeko, auzoko jaietan jarduerak egiteko… Horrez gain, Zorrotzako arazoak ere aipatu izan ditut, Sader-Profersarena adibidez. Bestetik, TicketBAI auziarekin ere konpartsen errealitatea islatzen saiatu naiz: ez garela profesionalak, bolondresak garela, ezin gaituztela tabernen pare jarri.

Galdera konprometitu asko egin dizkizute?

Ez hainbeste, izan ere Itziar Ituño da biotan famatua eta galderak batez ere berari zuzenduta zihoazen. Eskerrak Itziarrek eskarmentua duela prentsarekin eta elkarrizketak bideratzen jakin izan duela, nik ere parte har nezan.

“Bederatzi egun izan dira leku batetik bestera. Nahiz eta egunero nire etxera lotara etorri, apenas hartu dudan atseden”

Baztertuta sentitu zara pregoilariaren ondoan?

Ez, batere ez, oso gustura sentitu naiz leku guztietan. Baina normala denez, Itziar hain famatua izanik, kaletik jendea bere bila joaten zen bereziki.  Zorionez, Itziar oso abila izan da, argazkiak eskatzen zizkiotenean berehala nigana zetorren biok argazkian agertzeko [protokoloagatik txupinera eta pregoilaria ezin dira banatuta azaldu argazkietan]. Oso pozik egon naiz, bikoterik onena izan da, ez nuke aldatuko Itziar pregoilari bezala baina aldi berean gogorra izan da, batez ere berarentzat. Mundu osotik etorri da jendea Itziar ikustera, Bilbotik ibiliko zela jakinda: Alemaniatik, Belgikatik, Greziatik, Mexikotik…

Itziarren eta zure artean konplizitate handia egon dela argi geratu da, nola suertatu da hori?

Aurkezpen ofizialetik sortu zen bion arteko txispa, alegia, aurrez aurre ezagutu genuen lehen egunetik. Hori baino lehen, Whatsapp talde batean baino ez genuen berba egin. Itziar oso emakume arrunta da, nire modukoa da, zaletasunak ere oso antzekoak ditugu. Begirada batekin bagenekin elkarrizketetan noiz jarraitu eta noiz moztu behar genuen, argazkiekin ere bagenekien noiz bai eta noiz ez esan… Oso bitxia iruditzen zait jendeak aipatzea oso ondo transmititu dugula zer den ahizpatasuna, emakume ahaldunak izatea… Baina horrelakoak gara, ez dugu ahalegin berezirik egin ezer transmititzeko!

Mantentzen duzue harremana oraindik?

Orain ez dugu hainbeste hitz egiten, astean bitan edo, baina uste dut gure harremana mantendu egingo dela. Nork bere bizitza dauka, noski, bera Basauritik Madrilera ibiltzen da eta ni hemen seme-alabekin. Baina, pentsa, orain bere lagun batzuk nire lagunak ere badira!

Txupinera eta pregoilariaren agenda dirudien bezain luzea da?

Bai, leku batetik bestera ia korrika joaten ginen: orain jarduera baten irekieran egon, gero sari batzuk eman, ondoren elkarrizketa bat… Egia da atseden hartzeko tartetxoak ere izan ditugula eta Jaibako [Bilboko Konpartsakeko talde dinamizatzaileko] kideak han izan ditugula Itziar eta biok zaintzen, batzuetan gehiegi! Oso talde potentea dago Jaibaren atzean, benetan. Gero tarte libreak ere izan ditugu txosnetatik ibiltzeko eta zenbait jardueratan ere parte hartzera animatu gara, noski! Adibidez, Kraban castellers tailer batean murgildu ginen eta oso ondo pasatu genuen.

“Itziar bikoterik onena izan da, baina aldi berean gogorra…  Mundu osotik etorri da jendea Itziar ikustera Bilbotik ibiliko zela jakinda”

Zelan uztartu dituzu txupinera eta amaren paperak?

Gilen umeez arduratu da eta laguntzaileak ere izan ditugu: ahizpak, amama… Ni gauez iristen nintzenean Gilen nire zain egoten zen eguna komentatzeko eta Anartz [hiru urteko umea] lo. Mirari [bost urteko umea], ordea, egunaren arabera nire bila etortzen zen atera: “ama, joango gara ohera hitz egitera?”. Anartzek goizetan, berriz, “ama, gaur ere txupina botatzera joan behar duzu? Ba kontuz ibili, e?”.

Nekatuta amaituko zenuen Aste Nagusia…

Hurrengo egunean, astelehenean, etxean eman nuen egun osoa, ezin nintzen mugitu! Kristoren eguraldi ona egiten zuen eta ni etxean, umeekin. Apurka-apurka hasi naiz berreskuratzen baina eztarria urratuta izan dut aste osoan. Baina hori bai, astelehenean txupina bota behar izan banu, poz-pozik botako nukeen. Oraindik batzuetan gauez esnatzen naiz ez dakidala non nagoen. Bederatzi egun izan dira leku batetik bestera, jende oso desberdinarekin. Nahiz eta egunero nire etxera lotara etorri, apenas hartu dudan atseden. Neke fisikoaz aparte, emozionala ere badaukat. Oso polita izan da, baina oso intentsoa.

Berba egiguzu apur bat trajea egiteko prozesuaz.

Uste nuen luzeagoa izango zela! Egun batean geratu ginen neurriak hartzeko Itziar eta biok. Bertan jaka eta txapela egiteko neurriak hartu zizkidaten. Handik egun batzuetara, proba egitera joan ginen eta listo! Hori bai, aurkezpen ofizialera modista etorri zen, zer edo zer konpondu behar bazen.

Jantziak ere bere protokoloa dauka?

Bai, noski! Aste Nagusiko jarduera guztietan errespetatu beharrekoa da, gainera. Ezin duzu ez jaka ez txapela kendu, berdin du 20 zein 40 gradutan egon. Gonak edo prakek luzera jakin batekoak izan behar dute ere eta barrutik beti alkandora zuria eraman behar duzu. Oinetakoei dagokienez behintzat, eredu ezberdinen artean aukera dezakezu baina beltz-beltzak izan behar dira. Neuk aukeratutakoek, kasu, lore txiki-txiki bat zeukaten, laranja kolorekoa; bada, hori errotulki beltzez margotu behar izan nuen! Eta azkazalak, belarritakoak eta abar ezin dituzu nolanahi eraman, ezin da txupineraren irudia desitxuratu. Hasi aurretik gehiegizkoa iruditzen zitzaidan baina orain argazkiak ikusten hasi naizela hobeto ulertzen dut. Azken batean jantzia da, ez da mozorroa eta zaindu behar dugu. Edonola ere, egunean zehar beti izaten dira tartetxoak jaka kendu eta pixkat freskatzeko.

Aste Nagusiko lehen eguna bereziki maitatua da konpartsakideontzat. Aurten, txupinaren aurreko kalejira Txinbotarrak konpartsak ireki zuen. Nola bizi izan zenuen momentu hori?

Negarrez hasiko naiz [hunkitzen da]. Oso polita izan zen. Atera ginen Zabalbideko lokaletik [Bilboko Konpartsaken egoitzatik], lehenik Aiora [iazko pregoilaria] eta Izaskun [iazko txupinera] eta euren atzetik Itziar eta biok. Eta malda jaisten hasi orduko konpartsa ikusi nuen, San Antongo zubian nire zain. Konpartsakideen artean sartu nintzen, denak animatzen ari zirela, oso-oso hunkigarria izan zen. Itziar gixajoa bakarrik utzi nuen momentu batez, artean inor ez zuen ezagutzen! Gero Aste Nagusian aldrebes gertatu zait niri, bietan ospetsua bera delako. Beraz, hura nire momentua izan zen.

Ondoren kalejira, txupina… Zelan ikusten dira txupineraren tokitik?

Izugarria da jendearen aurpegiak ikustea, denak zuri begira, denak irribarrez, alai, zu animatzen, parrandarako gogoekin… Arriagako harrera eta trasteen aldaketa [aurreko txupinerak eta pregoilariak aurtengoei makila eta txupin-ohola emateko momentua] ere oso politak izan ziren. Hain urduri nengoen, non ez nuen ezta Marijaia ikusi ere egin! Gero, balkoira irtetzean utzi nion negar egiteari, egun osoa malkotan eman ondoren. Handik aurpegi guztiak ikusten nituen, gora begira, aho zabalik.

Zer arazo gertatu zen txupina botatzerako orduan?

Lehenik eta behin, pregoia ez zen batere ondo entzuten, soinu arazoak zeuden. Urtasunek [jaietako zinegotziak] zeinu hizkuntza interpreteari Itziar Ituñoren hitzak errepikatzen joan behar zuen. Gero, txupina jaurtitzeko momentua ailegatu zenean, ez nuen metxa ikusten, tutuaren atzean izkutatuta zegoen. Gorputza asko atera behar nuen balkoira sua emateko eta ez nuen metxa harrapatzen baina azkenean lortu egin nuen. Hortik aurrera botatako txupin guztietan metxa aurrera begira jarrita zegoenez, arazorik ez!

“Lehenengo eguna oso polita eta hunkigarria izan zen.  Arriagan hain urduri nengoen, non ez nuen ezta Marijaia ikusi ere egin!  Balkoira irtetzean utzi nion negar egiteari, egun osoa malkotan eman ondoren”

Marijaiaren agurra ere oso berezia izaten da baina aurten zapuzteko zorian egon da poliziarekin izandako istilu batengatik, zer gertatu zen?

Udaltzainak jai eremura sartu ziren eta mantero bat identifikatu nahi izan zuten, baina manteroak berak eta jendeak aurre egin zieten. Orduan, manteroa eta beste pertsona bat atxilo eraman zituzten eta jendea poliziaren kontra oldartu zen, jai eremutik atera nahian. Gero eta jende gehiago bildu zen, tartean mantero eta konpartsakide asko eta asko, eta poliziak atzera egin behar izan zuen, Areatzako zubiaren bururaino. Han patruila gehiago zegoen baina jendea bertan tinko geratu zen, zubia blokeatzen. Ertzaintza ere etorri zen, udaltzainei laguntzera. Momentu horretan Itziar eta biok Txinboko terrazan geunden, Jaibako kideak ere gurekin zeuden, eta zubirantz joan behar izan zuten, egoera kontrolatzeko. Guk han egon nahi genuen, jendearekin, babesa ematen, baina aldi berean ezin genuen, Marijaiaren agurrerantz joan behar genuelako. Bazirudien Ertzaintzak kargatu egingo zuela baina jendea tinko mantendu zen zubian eta azkenean polizia erretiratu egin zen. Oso momentu desatsegina izan zen, horrelakoak guztiz lekuz kanpo daude beti, baina jaietako azken arratsaldean gertatzea ere… Beraz, Jaibako kideak poliziarekin negoziatzen ari zirenez, ezin izan gintuzten Marijaiaren agurrera eraman, eta haien ordez, Txinboko konpartsakide batzuek lagundu ziguten. Jaibakoak oso pozik geratu dira Txinboko konpartsakideek Aste Nagusian zehar erakutsitako inplikazioarekin.

Marijaiaren agurrean ere pregoilariak hitz ederrak bota zituen zure alde, konpartsaren alde…

Bai, oso polita izan zen. Itziarrek hasieran ez zuen inor ezagutzen Aste Nagusian eta oso babestuta sentitu da konpartsen aldetik, batez ere Txinborenetik, noski. Txinboko txosna bere etxea izan da! Jaibako kideekin ere oso eskertuta egon da eta azken pregoi horretan banan-banan aipatu zituen beraien izenak!

Nola deskribatuko zenuke azken momentu hori?

Txupina eta agurra txanpon baten bi aldeak bezala ikusten ditut. Txupinean zu goian zaude eta herria behean, jaia piztera doa eta handi-handi sentitzen zara. Agurrean berriz, herria goian eta zu behean, batelean. Dena amatatzen ari da eta txiki-txiki sentitzen zara.  Itziarren pregoietan ere dualitate hori islatzen da. Txupineko pregoia bertso batzuekin hasi zuen, eta agurreko pregoia, berriz, bertso batzuekin bukatu, Mauriziaren kopletan inspiraturik.

Elkarrizketaren amaierara heldu gara, Nagore. Zer esan nahi zenuke bukatzeko?

Eskertu nahi diot Txinbori aukera hau eman izana [hunkitzen da], lan bikaina egin duzue. Oso babestuta sentitu naiz, benetan.

LABURREAN

“Harritu nau jendeak duen prestutasuna ondo pasatzeko edozein jardueratan” 

Zer da zuretzat txupinera izatea?

Ohore bat. Azken finean, herriaren ordezkaria zara Aste Nagusian. Eta ardura handia ere bai, aldi berean zarelako Bilboko Konpartsa guztien ordezkari.

Zaila da txupinak botatzea?

Zaila ez, baina txinpartekin erre egiten zara batzuetan eta eskua beltz geratzen zaizu bolbora dela-eta! Kea ere arnasten duzu, eta kontuz ibili behar duzu jaka ez zikintzeko.

Deskubritu duzu Aste Nagusi berri bat txupinera izanda?

Zerbait berria deskubritu badut da jendeak zer nolako prestutasuna duen ondo pasatzeko edozein jardueratan.

Aurtengo Aste Nagusiko momentu batekin geratu beharko bazenu, zein izango litzateke?

Batetik, txosnen irekieran neska batek Kaixarranka dantzatu zuenekoa, “Libre Palestina” kantaz lagunduta. Oraindik oilo-ipurdia jartzen zait. Bigarrena, nire amaren egoitzara egindako bisita. Aiton-amonak dantzan jarri genituen eta amak nirekin batera txupina jaurti zuen!

Liher Urkiza eta Julen Aguado 2023ko Bizkaiko Trail (mendi-lasterketak) Ligako txapeldunak dira. Liherrek aitarengandik jaso du zaletasuna, eta 16 urterekin Bizkaiko junior kategoriako (16-18 urte) txapela lortu du. Julen, (43) asfaltoz korrika egiteaz aspertuta mendian korrika hasi zen, eta urte gutxitan Bizkaiko Trail txapela irabazi du, bere benetako pasioa eta lehenesten duen kirola euli-arrantza izan arren; izan ere kirol honetako munduko txapelketan lehiatzear zen elkarrizketa hau egin zenean.

Testua eta Argazkiak: AITOR MARÍN

Bizkaiko Trail txapeldunak zarete. Zertan datza Bizkaiko Trail txapelketa?

Julen: Lasterketen egutegi bat aurkezten du Bizkaiko Mendi Federazioak urte hasieran, eta lasterketa horietatik guztietatik, gutxienez hamarretan parte hartu behar da sailkapen nagusian lehiatu ahal izateko. Lasterketa bakoitzean, puntuak eskuratzen dira sailkapenaren arabera. Parte hartutako lasterketa guztietatik, hamar puntuazio onenak hartzen dira sailkapen nagusiaren marka osatzeko. Denboraldi amaieran puntu gehien eskuratu dituen kirolaria da txapelduna.

Nola hasi zineten kirol honetan? Nondik datorkizue trailekiko zaletasuna?

Liher: Aitarekin hasi nintzen, berak urte asko eman baititu kirol honetan. Lehenengo aldiz, Agate Deunan hasi nintzen, Sasiburu menditik gora. Gustatu zitzaidan eta futbolari utzi nion, eta trail entrenatzen hasi nintzen.

Julen: Taekwondo egiten nuen. Kirol hori utzi nuenean, gimnasioan mantentze-ariketak egiten hasi nintzen. Korrika egiten hasi nintzen geroago, edozein tokitan eta edozein momentutan egin daitekeelako korrika. Korrika egiten nuen errepidetik, eta antza, nahiko azkar, baina ez nuen gustuko. Lagun baten gomendioari kasu egin nion, eta mendian hasi nintzen. Probatu egin nuen eta askoz gustukoago daukat. Azken finean, kirola oso gustukoa dut eta naturan egiten diren ekintzak ere bai. Trailak bi gauza horiek uztartzen ditu.

Zenbat km dira lasterketa bakoitza? Antzekoak dira?

Julen: Ez, mota askotakoak izan daitezke. Kilometro bertikalak, edo 10 edota 30, 35 kilometroko lasterketak.

Zer lasterketa mota dituzue gustukoen?

Liher: Nik kilometro bertikalak ditut gustukoenak, azkar igotzen naizelako.

Julen: Nik aldiz nahiago ditut 30 – 40 kilometro bitarteko lasterketak. Trebetasun handiagoa daukat jaisteko igotzeko baino, eta beraz, tarte horretako lasterketak dira nire ezaugarrietarako hobeto datozkidanak.

“Aitarekin hasi nintzen, berak urte asko eman baititu trail entrenatzen. Gustatu zitzaidan eta futbola utzi nuen”

Zenbat denbora ematen duzue astean entrenatzen?

Liher: Astean sei egunetan ateratzen naiz. Gehienetan asfaltotik, eta igandero mendira noa trail luze bat egitera.

Julen: Astean bost egunetan, eta guztira astean 70-100 km. eginda. Asfaltoan behin edo. Berdin da gaua edo negua izan.

Zein izan da zuen momenturik onena lasterketa batean?

Liher: Aurtengo txapelketako lehenengo lasterketan, Artxandako funikularreko igoeran. Nire anaia zegoen goian animatzen, eta uste dut bere animoei esker irabazi nuela lasterketa. Oso lehia estua izan zen eta  9 segundoko aldea izan nuen bigarren sailkatuarekiko.

Julen: Nahiz eta ez irabazi, lasterketa gogorrak ondo bukatzea. Adibidez, gogoratzen dut orain dela bi urte 42 kmko lasterketa bat Pirinioetan. Oso teknikoa zen, zazpi ordu eta erdi lehiatzen… Eta tripako arazoak ere izan nituen. Kirol honetan, hainbeste ordu direnez, lasterketan jan behar da… Eta lasterketa hartan janariarekin pasatu nintzela uste dut. Ordubeteko arazoak izan nituen, baina hala ere, bukatzea lortu nuen.

Forma fisiko ona duen edonork mendiko botak jantzi eta trailean lehiatu dezake, ala prestakuntza espezifikoa behar du?

Julen: Edonork egin dezake, baina pixkanaka-pixkanaka… 42 urte ditut eta 36rekin hasi nintzen ni.  Baina hasieran pilo bat kostatu zitzaidan, mendia oso gogorra baita, eta gorputza, muskuluak, artikulazioak, … ohitu behar dira kirol berrira. Ez da gauza bera mendian ala kalean korrika egitea.

Eta trailez gain, zertan aritzen zarete egunero? Zaila al da zuen egunerokotasuna entrenamenduarekin uztartzea?

Liher: Ni ikaslea naiz, eta egia da denbora eskatzen duela, baina pozik uztartzen dut.

Julen: Ni irakaslea naiz Burtzeñako ikastetxe batean. Alaba bat daukat eta emazteak ere lan egiten du ordutegi berezi batekin, eta kostatzen da… Batzuetan ez dut gogo handirik lanetik nekatuta heltzen banaiz, baina gertatu izan zait neke hori mentala izatea, eta entrenamenduaren ostean askoz hobeto egotea. Eta kirol honetan, behintzat, edozein egunetan eta ordutan irten naiteke, eta horrek errazten du apurtxo bat.

“Munduko Euli arrantza Txapelketan parte hartuko dut gutxi barru. Nahiz eta Trail txapelduna izan, arrantzak lehentasun osoa du”

Uztartzen al duzue traila beste kirolen batekin?

Liher: Futbolean jokatzen nuen, baina utzi nuen.

Julen: Bai, nik euli arrantza txapelketetan parte hartzen dut duela 20 urtetik hona, eta horrek lehentasuna du trailarekiko. Orain munduko txapelketa prestatzen ari naizenez, mendira joaten naiz, baina mantentzeko entrenamenduak soilik egiten ditut; ez dut lehiatzen balizko lesioak ekiditeko. Munduko txapelketa batean hirugarren geratu ginen, Europako beste txapelketa pare batean bigarren postua lortu nuen… Eta Espainiako txapelduna ere izan naiz. Aurten, gutxi barru, Frantziako Munduko Txapelketan parte hartuko dut.             15 urterekin hasi nintzen horretan. Ibaira joaten gara arrantzan, eta arrain guztiak, amuarrainak batez ere, ibaira bueltatzen ditugu berriro.  

Harrigarria! Eta zertan datza lehiaketak?

Julen: Ibaiko eremu konkretu batean, bi orduan ahalik eta arrain gehien arrantzatzean datza. Arraina handiagoa bada, puntu gehiago eskuratzen dira.

Honek ere entrenamendua eskatzen du? Non egiten duzu?

Julen: Bai, jakina. Hemen, Kadaguan, Balmaseda aldean. Baina Gipuzkoan, Kantabrian, Asturiasen, Errioxan edo Palentzian ere egona naiz… Inguruan ditudan eremu guztietan, batez ere hemen leku gutxi dagoelako.

Bizkaiko txapeldunak izan ondoren, zein da zuen hurrengo erronka?

Liher: Euskadiko Kopa. Bizkaiko Txapelketaren antzekoa da, baina Euskadi mailan.

Julen: Ez dut helburu finkorik. Sasoi onean egotea, eta lasterketetan gozatzea baino ez.

Kirolari erreferenteren bat aukeratu behar bazenute?

Liher: Manuel Merillas.

Julen: Killian Journet.

Egin nahiko zenukete eta igo gabeko gailur bat?

Liher: Urte batzuk barru, Mont Blanc.

Julen: Aneto adibidez.

Egin gabeko eta egin nahiko zenukete lasterketa?

Liher: Zegama – Aizkorri.

Julen: Berdin. Zozketa egiten da izen-emate ugari guztien artean, eta ez zait inoiz tokatu.

Gehien gozatzen duzuen gure inguruko mendia?

Julen: Barakaldoko Arroletza eta Sasiburu mendilerroa. Etxetik ateratzen naiz zuzenean entrenatzera eta gure moduko kirolari gutxik egin dezake hori.

Liher: Julen esan bezala, inguruko mendiak oso aproposak dira entrenatzeko, baina nik nahiago dut Pagasarri eta Ganekogortako ingurua.

Zer aholku emango zenioke trailean hasi nahi duenarentzat?

Liher: Poliki-poliki hastea.

Julen: Bai, berdin. Eta ahal bada, kontrolatzen duen norbaitekin hastea.

“Herri latinoekin alderatuta hemengo gizartea tristeagoa da»

Jaioterria: Managua (Nicaragua)

Noiztik hemen: 2010.etik

Adina: 41 urte

Lanbidea: Garbitzailea

Bizmodu hobe baten bila eta semeari etorkizun hobea emateko asmoz Nikaraguako egoera politiko “jasanezina”tik ihes heldu zen Gloria María 2010ean gurera. Hemengo eguraldia, garbitasuna eta zerbitzuak gustuko ditu, eta lanean burubelarri badabil ere, lasai bizi dela dio.

TESTUA: AINARA GARCÍA | ARGAZKIAK: AITOR MARÍN

Nolatan edo zergaitik etorri zinen? Eta zergatik gelditu zara hemen?

Etorkin gehienak bezala, bizimodu hobe baten bila heldu nintzen Bilbora. Une hartan nire semea jaio gabe zegoen eta nire senarrarekin batera bere etorkizunean pentsatzean, argi geneukan Nikaraguako egoera politikoa jasanezina zela eta ahalik eta lasterren ospa egin behar genuela. Unibertsitate-ikasketak bukatu berriak nituen baina haurdunaldiarekin dena aldatu zen. Nire senarra heldu zen aurretik, eta geroago semearekin batera etorri nintzen ni.

Gogorra egin zitzaizun inguru, lan eta bizi ohituretara moldatzea?

Familia eta lagunak atzean uztea gogorra da beti. Hala ere, ezagutzen nindoan heinean asko gustatu zitzaidan eta moldatzea erraza egin zitzaidan. Kaletik ibiltzea zirraragarria zen: dena berria, ezberdina…

Zer da hona heltzean gehien harritu zintuena?

Gauza ugari, segurtasuna, kaleko garbitasuna, argiteria, hezkuntza… baina garraio publikoaren sarea batez ere. Nire herrian autobusen bat eta taxiak baino ez daude, oso garestiak eta zerbitzu txarrekoak. Aipatzekoa da bezeroarekiko tratuan dagoen aldea, nire herriko txoferrak oso zakarrak izaten baitira.

Oso ezberdina zen jatorriko bizimodua gurearekin alderatuta?

Hemen hiri-bizitza da nolabait, jende pila, bakoitza bere kabuz doana, gainezka dauden eraikin altuak… Managuan sakabanatutako etxetxo familiarrak daude, bakoitzak bere espazio eta patioa dauka, animaliak edo ortu txikiak izateko eremua. Ingurukoekin bizitzeko edo harremanak izateko modua ere ezberdina da: hemen bakoitzak bere familia edo lagun gutxi batzuekin egiten du bizitza bere etxean edo lanean sartuta. Managuan berriz komunitate-bizitza egiten da, elkarri laguntzen diogu, edonoiz etxera heldu daiteke edonor eta bertan bazkaltzera gelditu, etxeko atera aulkiak atera eta momentuan batu direnekin tertuliak sortu daitezke edonoiz… Oro har, gizarte honi tristeagoa deritzot herri latinoekin alderatuta. Bestalde, hemengo eguraldia gustuko dut,  gehiegizko beroa ez dudalako batere gustuko. Eta hemengo janaria gustuko badut ere, nire jatorriko gastronomía faltan dut.

Euskaraz hitz egiten entzuten dudanean, adi egoten naiz, ulertu ez arren. Bere sonoritateari ederra deritzot, eta nire inguruan euskaraz hitz egiten dutenekiko inbidia modukoa sentitzen dut

Zein da zure lanbidea?

Nazioarteko harremanetan unibetsitate-ikasketak egin nituen, baina segidan izandako haurdunaldia eta hona etortzeko bidaiaren ostean, ez nuen inoiz horretan jardun. Garbiketa eta pertsona nagusien zainketekin zerikusia duten lanak izan ditut.

Zelan moldatzen zara euskaraz?

Bilbora heldu arte ez nekien ezta existitzen zenik ere… Umea eskolan hastearekin batera, horrek zeukan garrantziaz ohartu nintzen berehala. Euskaraz hitz egiten entzuten dudanean, adi egoten naiz, ulertu ez arren. Bere sonoritatea oso gustukoa dut, ederra iruditzen zait, eta nire inguruan euskaraz hitz egiten dutenekiko inbidia modukoa sentitzen dut… Hitz gutxi batzuk ezagutu era erabiltzen ditut, baina ikasteari oso zaila deritzot, semeari eskolako etxeko lanekin lagundu ezin izateak atsekabetzen nauen arren.

Zer da Zorrotzan gehien eta gutxien gustatzen zaizuna?

Hemengo kaleak eta parkeak garbi eta zainduta ikustea. Horiek ondo argiztatuta egotea ere asko gustatzen zait. Gutxiena? Bada, lurperatu gabe dagoen trenbidearen afera konpondu beharko dela uste dut, denbora handia galtzea eta izugarrizko segurtasun gabeziak eragiten dituelako. Eta gidariek zebrabideak hobeto ikusteko sistema berria beharko litzateke, batez ere Zazpi Landan, ia ez baitira ikusten.

Auzoko ekintzetan edo taldeetan parte hartzen duzu?

Oro har ezetz esango nuke. Auzoko berriak eta oharrak iragartzen dituen auzoko facebook taldeari jarraitzen diot eta umea eskolan zegoenean Guraso Elkartean nengoen baina ezer antolatu gabe. Oso lotsatia naizen arren, orain dela gutxi Auzokan nazioarteko sukaldaritza tailerrean parte hartu nuen, eta bikain pasatu genuen.

Zure herrira berriro bizitzera bueltatzeko asmoa duzu?

Nahiz eta asko maite ditugun familia eta lagunak bertan egon, bisitan joatea iada gero eta zailagoa egiten zait, diru kontuaz aparte, bertako egoera ez zaidalako batere gustatzen. Gauzak aldatu daitezke baina oraingoz ez dugu bizitokia aldatzeko asmorik. Nahiago dut hemen buru belarri lan eginda bizitza lasaia izan, jaioterrira bueltatu baino.

“Pertsona moduan hazteko izugarri lagundu dit arbitratzeak”

Duela zazpi urte lesio baten ostean jokatzeko gogoa apur bat galduta baina “futbolaren harra ezin kenduz”, arbitrajean sartu zen Tania Martín nolakoa zen probatzera. Egun, 27 urteko gazte hau 2. RFEF mailako epaile nagusia da, eta horrek behartu du Zorrotzako Futbol Sala taldea uztera, ezin baititu biak uztartu, eta “arbitrajea futbola bera baina erakargarriagoa” egiten zaiolako orain.

Arbitrajean aritzeaz gain, lehenago jokalaria ere izan zara? Zerk bultzatu zintuen baloia txilibituagatik aldatzera?

Txikitan eskolan hasi nintzen futbolean. Deustun eta Pauldarraken ere egona naiz, eta azken urteotan Zorrotzako Futbol Sala taldean egon naiz. Pasa den urtean, taldea utzi behar izan nuen arbitrajeak hala behartuta. Emakumezkoen kasuan, 2. RFEF mailara heltzen bazara, ezin dira uztartu arbitrajea eta futbol taldean aritzea. Urte askotan egon naiz biak uztartzen. 18 urterekin edo, Federazioaren iragarki bat ikusi nuen, arbitrajean sartzera animatzen zuena. Ba probatuko dut! Orain arte. Heldu zen bata edo bestearen artean erabakitzeko unea, eta orain arbitrajea futbola baino erakargarriagoa egiten zait. Honetan egoteko aukera, 2. Edo 1. RFEF mailan egoteko unea, orain da, ala ez da. Aurrerago, ez dut aukera hau izango.

Noiz hasi zinen zehazki arbitratzen eta zein mailatan aritzen zara epaile gaur egun?

Duela zazpi urte hasi nintzen, eta bigarren denboraldia dut epaile nagusi lanetan aurten emakumezkoen 2. RFEF mailan, Liga Iberdrola eta Bigarren Mailaren azpitik. 2. RFEF mailako epaile nagusia izanda, 1. RFEF mailako partidetan lehenengo arbitro laguntzailea ere izan naiteke. Horrek suposatzen du lineako epailea naizela partidan, eta arbitro nagusia lesionatzen bada, bere ordez arituko naizela. Kopako txapelketan ere aritu naiz Albaceten, bertako taldea Rayo Vallecanoren aurka epaitzen.

Nola iritsi zitzaizun arbitrajearen munduan sartzeko ideia eta nola izan zen lortu arteko prozesua?

Hasi nintzenean, lesio baten ostean jolasteko gogoa apur bat galdu nuen, baina futbolean aritzeko harra bazegoen oraindik, eta probatzeko hasi nintzen, ea gogokoa nuen. Hasiera batean ez neukan batere gogorik mailetan gora egiteko… Kadete eta juvenil mailan eroso nengoen. Baina pixkanaka-pixkanaka, goiko mailetan laguntzaile gisa hainbat partidatan aritu ostean, aurrera egiteko gogoa sartu zitzaidan, eta azterketak prestatzen hasi nintzen. Prestaketa ez da batere erosoa. Hainbat azterketa teoriko eta -urtero  hirutan- azterketa fisikoak gainditu behar dira.

“ Partidetan txilibitua uniformearen kolore berekoa hartzen dut beti“ 

Zein da zure helmuga edo helburua lanbide honetan? Noraino heldu nahiko zenuke?

Helburu bakarra disfrutatzea da. Duela urte batzuk bai ipini nion neure buruari egun nagoen mailara heltzeko erronka… Orain, hori beteta, partida bakoitzean ondo pasatzea da nire helburu bakarra. Oso zaila da gorago joatea… Aukera balitz, ederto, ez nuke ukatuko, baina ez da inolaz ere nire helburua.

Zure ustez, zer ezaugarri behar dira lanbide honetan gora egiteko?

Diziplina, gogo eta konpromiso handia batez ere, eta zorte apur bat ere bai. EAEn jende ako gaude arbitrajean, eta guztiak ezin gara goi mailetan egon.

Arbitro profesionalen batengan arreta berezia duzu?

Lehenengo mailako gizonezkoen artean ez daukat erreferente handirik. Gustuko ditudan batzuk badaude, eta hainbat gauzatan bai jartzen dut arreta. Baina batez ere, erreferenterik izatekotan, emakumezkoen lehenengo mailan dauden Arantxa Gallastegi, Olatz Rivera, eta Bea Arregui izango lirateke. Horiek dira erreferenteak, eta baita lagunak ere. Aurten adibidez, zazpi denboraldi lehenengo mailan eman dituen Bearekin partida askotara joan naiz, eta ikasteko aukera izugarria da berarekin egotea.

Gaur egun, emakumezkoen futbolaren oihartzuna gizonezkoengandik oso urrun dago… Laster aldatzeko aukerarik al dago?

Laster ez, baina aldatuko delakoan nago. Bederatzi urte eman ditut arbitrajean, eta nabaritu dut gero eta profesionalizatuago dagoela guztia. Ez da arraroa orain talde batzuetan medikua, erizaina eta prestatzaile fisikoa ikustea. Duela urte batzuk ez zen horrelakorik izaten. Eta hemendik aurrera, jauzi hori nabarmenagoa izango da nire ustez. Berdin gertatuko da arbitroekin. Ni hasi nintzenean Bizkaian ginen mila arbitro ingurutik, zortzi emakume baino ez ginen. Orain gero eta gehiago gara, eta pausoak ematen ari dira. Duela urte batzuk, emakumezkoen futbolean, epaileak hirugarren mailan ziharduten gizonezkoak ziren. Gaur egun, Iberdrola ligak bere epaile propioak ditu, emakumezkoak.

Inoiz sentitu zara gutxietsia emakume izateagatik? Futbolaren mundua gizartea bera baino matxistagoa al da?

Futbolean eta arbitrajean, gizartean bezala, denetarik dago. Oro har, esango nuke ez naizela inoiz gutxietsia sentitu emakume izategatik. Orain dela bospasei urte infantil mailako partida batean, komentario bat entzun nuen harmailetatik, harrikoa egitera bidaltzen ninduena. Klub bateko emakume batek egin zuen… Baina alderantzizko jarrerak ere izan ditut: orain dela pare bat urte Twitterren birala egin zen txio bat ipini nuen juvenil mailako partida bat hasi baino hamar minutu lehenago aita bati “neska batek arbitratzen du, ziur gaizki egingo duela” entzun nionean. Ba, txio horren harira, Durangoko neska batek erantzun zidan aurreko asteetan neska batek epaitu zuela bere semearen partida bat eta oso ondo egin zuela. Bere perfilean kuxkuxeatu nuen jakiteko ea nor zen epaile hura… eta ni neu nintzen.

“Mailetan gora egitea oso zaila da. Hala ere, nire helburu bakarra partida bakoitzean disfrutazea da”

“Mailetan gora egitea oso zaila da. Hala ere, nire helburu bakarra partida bakoitzean disfrutazea da”

Baina oro har, errespetua falta zaio arbitroaren figurari, ezta? Irain asko jasan behar izan dituzu?

Bai, baina gero eta gutxiago. Batez ere, goi mailetan. Horietan gure lana askoz gehiago ulertu eta errespetatzen da, eta oro har, nik ez dut irain askorik jasan futbol zelaietan.

Futbol-epaile lanetan gero eta emakume gehiago ari zaretela aipatu duzu lehen. Zer esango zenieke arbitrajean hasten ari diren neska horiei guztiei?

Aurrera egiteko bitan pentsatu gabe. Aukera izugarria da, hasieran agian zaila izan daitekeen arren. Hasi nintzenetik asko ikasi dut, baina ez bakarrik epaile moduan; pertsona moduan hazteko izugarri lagundu dit arbitratzeak. Hemen beste arlo askotan ikasi ezin diren gauza pilo bat ikasten dira. Adibidez, emozioak kudeatzea oso garrantzitsua da futbolean epaitzeko, eta hori hemen bat-batean ikasten da.

“

Zein izan da orain arte epaile lanetan gogoratzen duzun unerik onena?

Ezberdindu beharko nuke zelaiaren barruan eta hortik kanpo gertatutakoak. Aurtengo Athletic eta Real Sociedaden arteko Euskal Herria Kopako finala epaitu nuen Lezaman eta izugarri disfrutatu nuen partida horretan. 1. RFEFeko mailako partidak ere izugarri disfrutatu ditut. Futbol 11ko lehenengo partida ere gogoan dut. Ez zen inolako partida berezirik, baina jauzia izan zen niretzat, eta oroitzapen kuttuna da niretzat. Eta bestetik, arbitrajeak eman dizkidan lagunak eta esperientziak aipatu behar ditut. Egindako harremanak eta bizipenak askoz gehiago oroituko ditut partida hartan zenbat txartel atera nituen edo azken emaitza zein izan zen baino.

Ba al duzu maniarik edo ohiturarik partiduetan?

Bai. Txilibituak beti-beti kamisetaren kolore berekoa izan behar du. Bai ala bai. Eta zelaira atera baino lehen, musika jartzen dut, eta noizean-behin aldatzen joan den arren, abesti berezi konkretu batek izan behar du azkena derrigorrez.

“Ahalegin handia eginda, baina helburuak gauzatzea lortu dut”

Jaiotokia: Luanda. (Angola)

Noiztik: 1990etik Bilbon. 2005etik Zorrotzan.

Adina: Ez esatea betiereko gaztetasunaren sekretua da.

Lanbidea: Delineatzaile proiektugile.

TESTUA: AINARA GARCÍA | ARGAZKIAK: AITOR MARÍN

Oso gazte heldu zen María Bilbora bere ama eta anai-arrebekin. Zaila izan bazaio ere, herri honi eskertuta dago helburuak lortu dituela harro esan dezakeelako, eta auzoan pozik bizi da bere senarra eta alaba txikiarekin.

Nolatan edo zergatik etorri zinen?

Egia esan, akats batengatik, gure benetako helmuga Ingalaterra baitzen. Angolako desegonkortze politikoaren beldurrez, gure amak korrika prestatu zuen bidaia eta Espainiarako bisa ortu zuen Bilboko lehengusu baten laguntzarekin Ingalaterran asilo politikoa lortzeko paperak ondo prestatzeko asmoz. Gure ama eta adin txikiko sei seme-alabak ginen. Azkenean, ezin izan zuen Ingalaterran asiloa lortu.

Gogorra egin zitzaizun hemengo bizi ohituretara moldatzea?

Bai, familia osoari oso gogorra egin zitzaigun. Ideia bat egiteko, amari ilea guztiz zuritu zitzaion 40 urte eskasekin… Luandan, Angolako hiriburuan bizi zen goi mailako familia ginen. Gurasoek ikasketak zituzten, lana eta diru nahikoarekin, atzerrira bidaia ugari eginda… eta bat-batean bizitza hankaz gora jarri zitzaigun: etxerik gabe, dirurik gabe, edozein lanen bila… Zorionez, amak beti gure kabuz moldatzeko eta bizitzan autonomoak izateko beharrezkoa erakutsi zigun. Hezkuntza maila handia izateaz gain, eta nahiz eta etxean sukaldari eta langile ugari egon, oso txikitatik janari ezberdinak prestatu eta etxeko lan ezberdinak egiten genituen. Horri esker Bilbora heltzean, familia ezberdinen etxeetan lan egiteko guztiz prestatuta geunden eta bizitzeko diru nahikoa lortzen genuen. Hona heltzean oso gaztea nintzen. Seme-alabak oso gazte izan nituen. Etorkina, emakume gaztea, aitaren laguntzarik gabeko bi ume hezi behar eta goi mailako ikasketak egiteko asmoarekin… Ahalegina izugarria izan da, baina zorionez, nire helburu guztiak gauzatzea lortu dudala esan dezaket. Eta herri honi oso eskertuta nago.

Zer da hona heltzean gehien harritu zintuena?

Barregarria iruditzen zait orain, baina hona heltzean, laurogeita hamargarren hamarkadan, kalean txakur kaka pila bat ikusten zen. Gu, inozo, pertsonek kalean kaka egiten zutela pentsatzen genuen! Bestalde, Bilboko erdialdean ibiltzean, adinekoak guri begiratzeko biratzen ziren eta txutxumutxuka entzuten genituen. Nire ama gizajoak, Londres ondo ezagutzen zuenak, asko haserretzen zen eta beti esaten zuen: “Hau Ingalaterran ez da gertatzen”. Eta guk barre egiten genuen ez zitzaigulako bost ere axola.

Oso ezberdina zen zure jatorriko bizimodua hemengoarekin alderatuta?

Bizi maila aldaketa bortitzaz aparte, eguraldia guztiz ezberdina zen. Hondartzan denbora ugari ematen genuen Angolan, arropa arinarekin… Gaur egun oraindik ez dut hotza batere gustuko. Musika ere deigarria egin zitzaidan. Niri popa gustatzen zitzaidalako eta herri hau oso rockeroa zelako.

Saltzaile eta zerbitzari lanak izan nituen arren, nire helburu nagusia Delineatzaile Proiektugile eta Obra Zibileko Planen teknikaria ikasketak amaitzea zen. Lortu nuen eta gaur egun Bilbao Kirolaken eta Bilbao Ekintzan obra arduradun lana egiten dut

Zein da zure lanbidea?

Saltzaile eta zerbitzari lanak izan nituen arren, nire helburu nagusia delineatzaile proiektugile ikasketak amaitzea zen. Hasita nituen hegazkineko laguntzailea izateko ikasketak utzi behar izan nituen haurdun geratu nintzelako. Aurrerago delineatzaile proiektugile eta eraikuntzako teknikaria izateko tituluak lortu nituen eta Bilboko Udalaren eta Bizkaiko Aldundiaren proiektu ugaritan parte hartu dut (Supersur, Interbiak..). Gaur egun Bilbao Kirolaken eta Bilbao Ekintzan obra arduradun lana egiten dut. 

Zelan moldatzen zara euskaraz?

Hitz gutxi batzuk ezagutzen eta erabiltzen ditut. Lana lortzeko bultzada garrantzitsua litzateke baina ikasteko oso-oso zaila iruditzen zait. Hala ere, euskaraz abestea asko gustatzen zait. Udalaren abesbatzako partaidea naizenetik euskal kantuekin maiteminduta nagoela jabetu naiz.

Zer da Zorrotzan gehien gustatzen zaizuna?

Jendea, giroa… Ikasketak bukatu ahal izateko bi urterako etorri nintzen eta hemeretzi urte daramatzat. Hemen bizitza berregiteko aukera izan dut orain nire senarra denarekin eta alaba txikiarekin. Zorrotzarrekin, eta euskaldunekin oro har, hasieran konektatzea zaila bada ere, behin ezagutzen zaituztela oso eskuzabal, maitakor eta abegikorrak zarete. Giro ederra dago. Auzoan eta eskolan ekintza ugari egoten dira, haietan parte hartzen saiatzen naiz eta oso ondo pasatzen dut.

Zure herrira berriro bizitzera bueltatzeko asmoa duzu?

Ez, bizitza gehiena hemen igaro ondoren, jada bilbotar sentitzen naiz. Hala ere, ez ditut nire sustraiak ahazten. Talentu lehiaketa bateko saria irabazi ondoren bertako petrolio-plataforma batean lan proiektu batzuk egiteko aukera izan nuen, baina 2012ko krisi ekonomikoagatik ez zen ezer egin. Nire herriari laguntzeko zerbait egiteko aukera berriak izateko irrikitan nago. Honi lotuta, oso garrantzitsua iruditzen zait etorkinak ondo hartzea, Euskal Herria solidarioa izan dadila. Hezkuntza espezializatua eskainita adibidez, behin prest egonik haien jakinduria erabiltzeko hemen edota jatorrizko herrietara prestatuak bueltatzeko aukera emanda bertako egoera hobetzeko. Nire ustez “gehitzeko eta ez kentzeko etortzea” funtsezkoa da.