JON NÚÑEZ FERNÁNDEZ: Futboleko lehen mailako lerroko epaile ohia
“Zaila da Lehen Mailara heltzea, baina zailagoa da hor irautea”
Jon Núñez Fernandezek joan den ekainean utzi zuen arbitrajea, 45 urte zituela, Lehen Mailan 17 denboraldi egin ondoren. Futbolarekiko grina, esperientzia, erantzukizuna, presioa, oroitzapen onak… Futbol-zelaietan alboko lerro baten ondoan emandako hogei urte baino gehiagoren balantzea egin du Jonek ZMrekin.
Testua eta argazkiak: AITOR MARÍN
Zein izan zen zure lehen kontaktua futbolarekin?
Zazpi Landan, ikastetxean, futbitoan jokatzen genuen. Eskola amaitu genuenean, askok Zorrotza Futbol Taldean sartzeko probak egin genituen. Batzuk taldera sartu ziren, baina beste batzuk kanpoan geratu ginen. Orduan, auzoko gazte asko futbolean aritzen ginenez, Zazpi Landan futbol talde bat sortzeko ideia mugitzen hasi zen. Eratu zenean, sartu nintzen, atezain batez ere hasieran, gero beste batzuetan… Larramendin aritu nintzen gero, arbitro izateko aukera iritsi zitzaidan arte.
Eta nola iritsi zitzaizun aukera hori?
Lagun baten bidez. Berak animatu ninduen, ikusten genuelako futbolean jokatzen ez genuela etorkizun handirik… Banekien ez zela erraza, banekien epaileek nolako presioa duten kategoria horietan… Baina oso erraz konbentzitu ninduen San Mamesera doan sartzen utziko zigutela esatean. Eta han hasi ginen. Gustukoa nuen, aurrerago uztea nuen… Nire lehen partida arbitratzera joan nintzen, eta gainera ordaindu zidaten! Gero, futbola izugarri gustatzen zitzaidanez, gehiago lotu ninduen.
Eta gauzak horrela… 17 denboraldi eman dituzu Lehen Mailan…
17 denboraldi eta 333 partida. Errege Kopan, 60 edo 70 partida inguru, eta ni nazioarteko epailea ez izan arren, Espainiako federazioak nazioartean duen indarrari esker, nazioarteko 50 partida ingurutan ere aritzeko aukera izan dut. Superkopako finalak, zazpi klasiko, … Eta guzti hori, Pérez Lasa, Iturralde, Mateu Lahoz, Clos Gómez edota Ricardo de Burgos bezalako epaile handiekin taldea partekatzeko aukera izateari esker bizi izan dut.

“Nire eraikineko bizilagun askok ez dakite ni arbitro profesionala izan naizenik”
Nolakoa izan zen prozesua hasieratik Lehen Mailara iritsi arte?
Urratsez urrats eta mailaz maila. Futbolean, oso jokalari ona izanda, bat-batean bigarren B mailan edo Lehen Mailan agertzeko aukera dago. Arbitrajean ez da horrela. Urtero mailaz igotzen joan nintzen, Lurraldeko Lehenengo Mailara heldu arte. Hortik aurrera, epaileak, lerroko laguntzaileak ditu. Epaileen Batzordeko presidenteak berak proposatu zidan lerroko epailea izateko espezializatzea. Horretan hasi nintzen eta Hirugarren Mailara joan nintzen zuzenean. Beharra zegoenez, hobekien moldatzen ginenok maila gehiago igo genituen. Bi urte egin nituen hirugarren mailan eta beste bi Bigarren B mailan. Nik uste nuen hortik gorago ez nuela egingo… Baina maila horretan nengoela, euskal batzordean hutsuneak egon ziren Bigarren Mailara, futbol profesionalera igotzeko, eta igo ninduten. Azkenean, arbitrajean eragin handia du une egokian leku egokian egoteak, eta nik zorte hori izan nuen.
Bigarren mailan 4 urte egin nituen. Eta gauza bera gertatu zitzaidan: euskal batzordeak lekua izan zuen Lehen Mailara epaile laguntzaile bat igotzeko, eta geunden guztien artean, uste dut ni nintzela proiekzio handiena zuena, eta nire aldeko apustua egin zuten.
Nola gogoratzen duzu lehen mailara igoko zinela jakinarazi zizuten unea?
Denboraldi amaieran, telefonoak jotzen zuenean, ona izan zitekeen, baina txarra ere bai… Urduritasun handiarekin… Emazteari eta kanpoan nik ematen nituen orduak sufritzen ari zen jende guztiari deitu nion… Eta oso pozik. Ilusio handienarekin hartu nuen, baina baita erantzukizun handiarekin ere.
Arbitrajea eta zure lana bateratu zenituen, zein mailataraino?
Beti, nire azken lau denboraldietan izan ezik. Futbol profesionala arbitratu genuen arren, arbitroek ez genuen kontraturik izan 2020ra arte. Hurrengo denboraldian, Batzordeko lehendakariak arbitrajean mundu guztiak esklusibotasuna izatea eskatu eta lortu zuen. Baina ordura arte ez genuen gizarte-segurantzarik, adibidez. Beraz, ezin nuen lana utzi.
Zaila al zen biak bateratzea?
Astean 4 edo 5 egunetan entrenatzen nuen lanetik atera ondoren. Gainera, partida eta bidaia asteburuan. Lehen urteetan ez zen erraza, baina oraindik ez nuen seme-alabarik… Asteburuetan, partidu profesionalak banituen, (Lehen eta bigarren mailetan 20 urte eman ditut), ia beti bi gau eman behar nituen etxetik kanpo. Beraz, ostiralean joaten nintzen igandean itzultzeko. Hurrengo egunean, asteko errutinari ekin behar zitzaion… Horrek pixka bat atxiki gaitu, adibidez, haurrak izateko. Nire lehen alaba izan nuenean, egoera ikaragarri zaildu zen; baina, zorionez, familiaren laguntza izan nuen. Ordu asko dira etxetik kanpo, familiarekin egon gabe… Azken denboraldian beste seme bat izan nuen, baina esklusibotasuna neukan horrezkero, eta errazagoa zen. Oro har, ez da erraza izan.

“San Mamesera dohainik sartzeko aukera ematen zidalako hasi nintzen arbitratzen”
Iazko ekainean utzi zenion arbitrajeari…
Bai, adinagatik. Kontratua izan genuen arte, Futbol Federazioaren araudian idatzita zegoen 45 urte baino gehiagorekin ezin zela arbitratu. Kontratua egin zigutenean, kendu egin behar izan zuten, ezin baita adinagatik diskriminatu. Baina, praktikan, mantendu egiten da. Belaunaldi-aldaketak bermatzeagatik izango da, baina adin horretara behin iritsita, ez dira kontratuak berritzen.
Zein partida gogoratzen duzu gehien?
Ufa, asko. Maitasun handiz gogoratzen dut San Mameseko azken partida. Guerrero, Iribar, Dani,… Izen horiekin guztiekin jokalekua partekatzea ahaztezina da. Superkopako finalak, zazpi klasikoak, edo a priori partida erakargarriagoak izango zirenak, ez ditut hainbeste gogoratzen, horien inguruan dagoen presioa hain handia izanda, ez delako gozatzen. Ez dut ahaztuko, ordea, Ipar Irlandako selekzioaren partida bat Belfasten. Oso oihartzun eta garrantzi gutxikoa, baina oso partida politaz gozatu nuen lagunak ere badiren kide askorekin. Hemengo beheko mailetan bizi izan nuen iparraldeko futbolak erakarri ninduen, bere giroagatik, futbol motagatik eta antzinako Bilbo gogorarazten zidan hiri eder batean.
Beti aritzen zinen arbitro nagusi berarekin?
Denboraldi hasieran talde baten barruan sartzen gintuzten, baina ezin ditugu gure lurraldeko taldeak arbitratu; nire kasuan, nik ezin nuen EAEko talderik arbitratu. Ni Mateu Lahozen taldean egon nintzen, bera Valentziako batzordekoa izanda. Mateu edozein euskal talde arbitratzeko izendatzen bazuten, ni ezin nintzen partida horietara joan eta beste taldekide bat etortzen zen. Eta niri gauza bera gertatzen zitzaidan alderantziz. Álvarez Izquierdo epailearen Madrilgo lurraldekoa zen laguntzaile bat ordezkatu nuen askotan. Normalena da izendatutako taldea urteetan zehar mantentzea. Eta oso garrantzitsua da hori. Adibidez, Mateuk eta biok ez genuen hitz egin behar elkar ulertzeko. Begirada edo keinu batez bagenekien zer pentsatzen zuen besteak… Mateuri Errusiako mundialera joatea proposatu ziotenean, urtebete eman nuen Clos Gomezekin, Ricardo de Burgos, aspalditik ezagutzen nuena, Lehen Mailara igo eta elkarrekin joan ginen arte. Azken zazpi urteetan Ritxiren taldeko kide izan naiz.
Jakina, lerroko epailea ez da arbitro nagusia bezain ezaguna… Hala ere, kalean ezagutzen zaitu jendeak?
Inoiz konturatu naiz nitaz ari zirela, adibidez metroan. Futbolak indar handia dauka eta oso epaile gutxi gara… Baina adibidez nire eraikinean, eta eraikin handi samar batean bizi naiz, bizilagun askok ez dakite ni futbol epaile profesionala izan naizela.
Nola kudeatu duzu futboleko epaileen inguruan dagoen presio mediatiko guztia?
Nik zortea dut Bilbon bizi naizelako eta hemen jendea Athleticzalea delako. Batzuetan, erabaki garrantzitsuren batean huts egin dugu, jakina. Baina hemen nireganako presioa txikiagoa da, nik ez baitut Athletic arbitratzen. Nolanahi ere, akatsak kirolaren beste atal gisa ulertu izan ditut beti. Jokalariek ere huts egiten dute, … Eta akatsei baino ez diegu erreparatzen, baina ez duzu imajinatzen zenbat erabaki har ditzakeen arbitro batek edo laguntzaile batek, gehienak segundoko hamarrenetan. Nire kasuan, 80 edo 90 erabaki inguru ziren, eta batzuek eragin handia izan zezaketen… Orain, VARarekin, asko zuzentzen da balizko akatsa. Baina, hala ere, badirudi jendea ez dagoela ados… Kritikak? Ez gara hain onak goresten gaituztenean, ezta hain txarrak ere kritikatzen gaituztenean. Lehen aldietan, gehiago kostatzen zitzaidan, baina gero koraza moduko bat egiten ikasi nuen, eta akatsetatik ikastea ere oso garrantzitsua da.
Arbitrajeak izan duen aldaketarik handiena da VAR, zalantzarik gabe. Bete-betean harrapatu zintuen, ezta?
Bai, 2018an. Eta prozesu horretara egokitzea ez zen erraza izan. VAR aretoan pentsa daiteke lankidea oker dagoela, baina horregatik bakarrik ez zaio deitu behar. Protokoloak dio akats argia, larria eta nabarmena dela interpretatzen bada bakarrik deitu behar zaiola zelaian dagoen kideari. Hau orekatzea kostatzen ari da. Nolanahi ere, futbolaren munduak ulertu behar du VARak erabaki zuzen gehiago ematen dituela, batez ere jokoz kanpo bezalako erabakietan. Erabaki interpretagarriei dagokienez, epaileek zelaian hartzen dituzten erabakiak lehenetsi behar dira; bestela, jokoan sinesteari utziko diogu.
Iaz, Tania Martínek, emakumezkoen 2. RFEF mailan zegoen epaileak, arbitrajean mailaz igotzea oso zaila dela esan zidan. Zu Lehenengo Mailara iritsita, zer ezaugarri behar dira hori lortzeko zure ustez? Zer esango zenioke orain maila apaletan dagoen futbol epaile bati?
Agian garrantzitsuena ez dela penalti batean, jokoz kanpoko batean edo txartel gorri batean asmatzea. Nolabaiteko asmatzea beharrezkoa da, noski; baina garrantzitsuena futbol zelaian gertatzen den guztia kudeatzen jakitea da. Epaileok partidak arazorik gabe jarrai dezan laguntzeko gaude. Eta horretarako, ezinbestekoa da lasai egotea eta lasaitasuna eta konfiantza transmititzea. Eta nire aholkua beti norberaren onena ematea izango litzateke.

LABURREAN
«Dani arbitratu dut… eta bere kamiseta izan zen gogoratzen dudan Olentzeroren lehen oparia»
Zure ibilbideko partidarik mediatikoena edo garrantzitsuena?
Ba mediatikoena seguruenik, Guardiola eta Mourinhoren garaiko Bartzelona – Real Madril bat, 5 eta 0 amaitu zena. Gogoan dut zelaian zeuden kamerak zenbatu izana, eta normalean hamabost edo hemezortzi inguru badaude, 56 zeuden egun hartan!
Miresten duzun eta arbitratzea egokitu zaizun jokalari bat.
Gogoratzen dudan txikitako Olentzeroren lehen oparia Daniren kamiseta bat da. Eta urte batzuk geroago, berak jokatu zuen partida bat arbitratu nuen!
Zein da, zure ustez, lagundu diozun arbitrorik onena?
Guztiak oso onak izan dira… Txartel gorriak ehizatzeari dagokionez, Edu Iturralde. Asmatze-mailari dagokionez, nire ustez, Ritxi (De Burgos Bengoetxea) da onena. Eta partidaren kudeaketari dagokionez, Toño Mateu da onena, zalantzarik gabe.
Egin ez duzun zein partidu nahiko zenuke arbitratu?
Asko gustatuko litzaidake Errege Kopako finalen batean aritu izana, baina ni ez nintzenez internazionala, ezin nuen. Baita Galiziako derbia ere. Asko gustatzen zait nola bizi duten futbola Galizian eta ez zitzaidan inoiz egokitu Celta eta Deportivoren arteko partidarik