JON NÚÑEZ FERNÁNDEZ: Futboleko lehen mailako lerroko epaile ohia

“Zaila da Lehen Mailara heltzea, baina zailagoa da hor irautea”

Jon Núñez Fernandezek joan den ekainean utzi zuen arbitrajea, 45 urte zituela, Lehen Mailan 17 denboraldi egin ondoren. Futbolarekiko grina, esperientzia, erantzukizuna, presioa, oroitzapen onak… Futbol-zelaietan alboko lerro baten ondoan emandako hogei urte baino gehiagoren balantzea egin du Jonek ZMrekin.

Testua eta argazkiak: AITOR MARÍN

Zein izan zen zure lehen kontaktua futbolarekin?

Zazpi Landan, ikastetxean, futbitoan jokatzen genuen. Eskola amaitu genuenean, askok Zorrotza Futbol Taldean sartzeko probak egin genituen. Batzuk taldera sartu ziren, baina beste batzuk kanpoan geratu ginen. Orduan, auzoko gazte asko futbolean aritzen ginenez, Zazpi Landan futbol talde bat sortzeko ideia mugitzen hasi zen. Eratu zenean, sartu nintzen, atezain batez ere hasieran, gero beste batzuetan… Larramendin aritu nintzen gero, arbitro izateko aukera iritsi zitzaidan arte.

Eta nola iritsi zitzaizun aukera hori?

Lagun baten bidez. Berak animatu ninduen, ikusten genuelako futbolean jokatzen ez genuela etorkizun handirik… Banekien ez zela erraza, banekien epaileek nolako presioa duten kategoria horietan… Baina oso erraz konbentzitu ninduen San Mamesera doan sartzen utziko zigutela esatean. Eta han hasi ginen. Gustukoa nuen, aurrerago uztea nuen… Nire lehen partida arbitratzera joan nintzen, eta gainera ordaindu zidaten! Gero, futbola izugarri gustatzen zitzaidanez, gehiago lotu ninduen.

Eta gauzak horrela… 17 denboraldi eman dituzu Lehen Mailan…

17 denboraldi eta 333 partida. Errege Kopan, 60 edo 70 partida inguru, eta ni nazioarteko epailea ez izan arren, Espainiako federazioak nazioartean duen indarrari esker, nazioarteko 50 partida ingurutan ere aritzeko aukera izan dut. Superkopako finalak, zazpi klasiko, … Eta guzti hori, Pérez Lasa, Iturralde, Mateu Lahoz, Clos Gómez edota Ricardo de Burgos bezalako epaile handiekin taldea partekatzeko aukera izateari esker bizi izan dut.

 “Nire eraikineko bizilagun askok ez dakite ni arbitro profesionala izan naizenik”

Nolakoa izan zen prozesua hasieratik Lehen Mailara iritsi arte?

Urratsez urrats eta mailaz maila. Futbolean, oso jokalari ona izanda, bat-batean bigarren B mailan edo Lehen Mailan agertzeko aukera dago. Arbitrajean ez da horrela. Urtero mailaz igotzen joan nintzen,  Lurraldeko Lehenengo Mailara heldu arte. Hortik aurrera, epaileak, lerroko laguntzaileak ditu. Epaileen Batzordeko presidenteak berak proposatu zidan lerroko epailea izateko espezializatzea. Horretan hasi nintzen eta Hirugarren Mailara joan nintzen zuzenean. Beharra zegoenez, hobekien moldatzen ginenok  maila gehiago igo genituen. Bi urte egin nituen hirugarren mailan eta beste bi Bigarren B mailan. Nik uste nuen hortik gorago ez nuela egingo… Baina maila horretan nengoela, euskal batzordean hutsuneak egon ziren Bigarren Mailara, futbol profesionalera igotzeko, eta  igo ninduten. Azkenean, arbitrajean eragin handia du une egokian leku egokian egoteak, eta nik zorte hori izan nuen.
Bigarren mailan 4 urte egin nituen. Eta gauza bera gertatu zitzaidan: euskal batzordeak lekua izan zuen Lehen Mailara epaile laguntzaile bat igotzeko, eta geunden guztien artean, uste dut ni nintzela proiekzio handiena zuena, eta nire aldeko apustua egin zuten.

Nola gogoratzen duzu lehen mailara igoko zinela jakinarazi zizuten unea?

Denboraldi amaieran, telefonoak jotzen zuenean, ona izan zitekeen, baina txarra ere bai… Urduritasun handiarekin… Emazteari eta kanpoan nik ematen nituen orduak sufritzen ari zen jende guztiari deitu nion… Eta oso pozik. Ilusio handienarekin hartu nuen, baina baita erantzukizun handiarekin ere.

Arbitrajea eta zure lana bateratu zenituen, zein mailataraino?

Beti, nire azken lau denboraldietan izan ezik. Futbol profesionala arbitratu genuen arren, arbitroek ez genuen kontraturik izan 2020ra arte. Hurrengo denboraldian, Batzordeko lehendakariak arbitrajean mundu guztiak esklusibotasuna izatea eskatu eta lortu  zuen. Baina ordura arte ez genuen gizarte-segurantzarik, adibidez. Beraz, ezin nuen lana utzi.

Zaila al zen biak bateratzea?

Astean 4 edo 5 egunetan entrenatzen nuen lanetik atera ondoren. Gainera, partida eta bidaia asteburuan. Lehen urteetan ez zen erraza, baina oraindik ez nuen seme-alabarik… Asteburuetan, partidu profesionalak banituen, (Lehen eta bigarren mailetan 20 urte eman ditut), ia beti bi gau eman behar nituen etxetik kanpo. Beraz, ostiralean joaten nintzen igandean itzultzeko. Hurrengo egunean, asteko errutinari ekin behar zitzaion… Horrek pixka bat atxiki gaitu, adibidez, haurrak izateko. Nire lehen alaba izan nuenean, egoera ikaragarri zaildu zen; baina, zorionez, familiaren laguntza izan nuen. Ordu asko dira etxetik kanpo, familiarekin egon gabe… Azken denboraldian beste seme bat izan nuen, baina esklusibotasuna neukan horrezkero, eta errazagoa zen. Oro har, ez da erraza izan.

 “San Mamesera dohainik sartzeko aukera ematen zidalako hasi nintzen arbitratzen”

Iazko ekainean utzi zenion arbitrajeari…

Bai, adinagatik. Kontratua izan genuen arte, Futbol Federazioaren araudian idatzita zegoen 45 urte baino gehiagorekin ezin zela arbitratu. Kontratua egin zigutenean, kendu egin behar izan zuten, ezin baita adinagatik diskriminatu. Baina, praktikan, mantendu egiten da. Belaunaldi-aldaketak bermatzeagatik izango da, baina adin horretara behin iritsita, ez dira kontratuak berritzen.

Zein partida gogoratzen duzu gehien?

Ufa, asko. Maitasun handiz gogoratzen dut San Mameseko azken partida. Guerrero, Iribar, Dani,… Izen horiekin guztiekin jokalekua partekatzea ahaztezina da. Superkopako finalak, zazpi klasikoak, edo a priori partida erakargarriagoak izango zirenak, ez ditut hainbeste gogoratzen, horien inguruan dagoen presioa hain handia izanda, ez delako gozatzen. Ez dut ahaztuko, ordea,  Ipar Irlandako selekzioaren partida bat Belfasten. Oso oihartzun eta garrantzi gutxikoa, baina oso partida politaz gozatu nuen lagunak ere badiren kide askorekin. Hemengo beheko mailetan bizi izan nuen iparraldeko futbolak erakarri ninduen, bere giroagatik, futbol motagatik eta antzinako Bilbo gogorarazten zidan hiri eder batean.

Beti aritzen zinen arbitro nagusi berarekin?

Denboraldi hasieran talde baten barruan sartzen gintuzten, baina ezin ditugu gure lurraldeko taldeak arbitratu; nire kasuan, nik ezin nuen EAEko talderik arbitratu. Ni Mateu Lahozen taldean egon nintzen, bera Valentziako batzordekoa izanda. Mateu edozein euskal talde arbitratzeko izendatzen bazuten, ni ezin nintzen partida horietara joan eta beste taldekide bat etortzen zen. Eta niri gauza bera gertatzen zitzaidan alderantziz. Álvarez Izquierdo epailearen Madrilgo lurraldekoa zen laguntzaile bat ordezkatu nuen askotan. Normalena da izendatutako taldea urteetan zehar mantentzea. Eta oso garrantzitsua da hori. Adibidez, Mateuk eta biok ez genuen hitz egin behar elkar ulertzeko. Begirada edo keinu batez bagenekien zer pentsatzen zuen besteak… Mateuri Errusiako mundialera joatea proposatu ziotenean, urtebete eman nuen Clos Gomezekin, Ricardo de Burgos, aspalditik ezagutzen nuena, Lehen Mailara igo eta elkarrekin joan ginen arte. Azken zazpi urteetan Ritxiren taldeko kide izan naiz.

Jakina, lerroko epailea ez da arbitro nagusia bezain ezaguna… Hala ere, kalean ezagutzen zaitu jendeak?

Inoiz konturatu naiz nitaz ari zirela, adibidez metroan. Futbolak indar handia dauka eta oso epaile gutxi gara… Baina adibidez nire eraikinean, eta eraikin handi samar batean bizi naiz, bizilagun askok ez dakite ni futbol epaile profesionala izan naizela.

Nola kudeatu duzu futboleko epaileen inguruan dagoen presio mediatiko guztia?

Nik zortea dut Bilbon bizi naizelako eta hemen jendea Athleticzalea delako. Batzuetan, erabaki garrantzitsuren batean huts egin dugu, jakina. Baina hemen nireganako presioa txikiagoa da, nik ez baitut Athletic arbitratzen. Nolanahi ere, akatsak kirolaren beste atal gisa ulertu izan ditut beti. Jokalariek ere huts egiten dute, … Eta akatsei baino ez diegu erreparatzen, baina ez duzu imajinatzen zenbat erabaki har ditzakeen arbitro batek edo laguntzaile batek, gehienak segundoko hamarrenetan. Nire kasuan, 80 edo 90 erabaki inguru ziren, eta batzuek eragin handia izan zezaketen… Orain, VARarekin, asko zuzentzen da balizko akatsa. Baina, hala ere, badirudi jendea ez dagoela ados… Kritikak? Ez gara hain onak goresten gaituztenean, ezta hain txarrak ere kritikatzen gaituztenean. Lehen aldietan, gehiago kostatzen zitzaidan, baina gero koraza moduko bat egiten ikasi nuen, eta akatsetatik ikastea ere oso garrantzitsua da.

Arbitrajeak izan duen aldaketarik handiena da VAR, zalantzarik gabe. Bete-betean harrapatu zintuen, ezta?

Bai, 2018an. Eta prozesu horretara egokitzea ez zen erraza izan. VAR aretoan pentsa daiteke lankidea oker dagoela, baina horregatik bakarrik ez zaio deitu behar. Protokoloak dio akats argia, larria eta nabarmena dela interpretatzen bada bakarrik deitu behar zaiola zelaian dagoen kideari. Hau orekatzea kostatzen ari da. Nolanahi ere, futbolaren munduak ulertu behar du VARak erabaki zuzen gehiago ematen dituela, batez ere jokoz kanpo bezalako erabakietan. Erabaki interpretagarriei dagokienez, epaileek zelaian hartzen dituzten erabakiak lehenetsi behar dira; bestela, jokoan sinesteari utziko diogu.

Iaz, Tania Martínek, emakumezkoen 2. RFEF mailan zegoen epaileak, arbitrajean mailaz igotzea oso zaila dela esan zidan. Zu Lehenengo Mailara iritsita, zer ezaugarri behar dira hori lortzeko zure ustez? Zer esango zenioke orain maila apaletan dagoen futbol epaile bati?

Agian garrantzitsuena ez dela penalti batean, jokoz kanpoko batean edo txartel gorri batean asmatzea. Nolabaiteko asmatzea beharrezkoa da, noski; baina garrantzitsuena futbol zelaian gertatzen den guztia kudeatzen jakitea da. Epaileok partidak arazorik gabe jarrai dezan laguntzeko gaude. Eta horretarako, ezinbestekoa da lasai egotea eta lasaitasuna eta konfiantza transmititzea. Eta nire aholkua beti norberaren onena ematea izango litzateke.

LABURREAN

«Dani arbitratu dut… eta bere kamiseta izan zen gogoratzen dudan Olentzeroren lehen oparia»

Zure ibilbideko partidarik mediatikoena edo garrantzitsuena?

Ba mediatikoena seguruenik, Guardiola eta Mourinhoren garaiko Bartzelona – Real Madril bat, 5 eta 0 amaitu zena. Gogoan dut zelaian zeuden kamerak zenbatu izana, eta normalean hamabost edo hemezortzi inguru badaude, 56 zeuden egun hartan!

Miresten duzun eta arbitratzea egokitu zaizun jokalari bat.

Gogoratzen dudan txikitako Olentzeroren lehen oparia Daniren kamiseta bat da. Eta urte batzuk geroago, berak jokatu zuen partida bat arbitratu nuen!

Zein da, zure ustez, lagundu diozun arbitrorik onena?

Guztiak oso onak izan dira… Txartel gorriak ehizatzeari dagokionez, Edu Iturralde. Asmatze-mailari dagokionez, nire ustez, Ritxi (De Burgos Bengoetxea) da onena. Eta partidaren kudeaketari dagokionez, Toño Mateu da onena, zalantzarik gabe.

Egin ez duzun zein partidu nahiko zenuke arbitratu?

Asko gustatuko litzaidake Errege Kopako finalen batean aritu izana, baina ni ez nintzenez internazionala, ezin nuen. Baita Galiziako derbia ere. Asko gustatzen zait nola bizi duten futbola Galizian eta ez zitzaidan inoiz egokitu Celta eta Deportivoren arteko partidarik

NACHO SANTANA PULIDO

«Asko motibatzen nau euskara ikasteak. Oso aberasgarria da adibidez abestiak ulertzea»

JAIOTOKIA: Pozo Izquierdo (Kanaria Handia)

NOIZTIK: 2018tik

ADINA: 46 urte

LANBIDEA: Erlijio eta historia Irakaslea

TESTUA ETA ARGAZKIAK: NAROA PEÑA

Nolatan eta zergatik etorri zinen?

Nire bikotekidearekin hamabi urte daramatzat, eta lehen urteetan bananduta bizi ginen, bera Zorrotzan, eta ni Kanaria Handian. Baina 2018ko udan erabaki genuen ni hona etorriko nintzela behin betiko bizitzera.

Gogorra egin zitzaizun bizi ohituetara moldatzea?

Nire bikotekidearekin hainbeste urte eman nituenez, eta maiz etortzen nintzenez, ba auzoa, jendea, eguraldia eta abar ongi ezagutzen nituen. Beraz, ez zitzaidan zaila egin.

Zure herrian zein lanbide zeneukan?

Hemen dudan bera. Berez, lanik gabe etorri nintzen Zorrotzara bizitzera; baina curriculuma aurkeztu nuen hainbat lekutan  eta azkar aurkitu nuen irakasle lana, DBH eta Batxilergoko institutu batean.

Oso ezberdina da hango bizimodua edo auzokoa bezalakoa da?

Ezberdina da, bai… Kanaria Handian erritmoa motelagoa da oro har, are gehiago, ni bizi nintzen herrian. Bizitza bareagoa da han. Nahiz eta Zorrotza Bilboko hirigunearen kanpoaldean dagoen auzoa izan, jendea leku guztietara joaten da korrika… Elikadura zein adierazteko modua ere desberdinak dira, baina erraza da egokitzea.

Kanaria Handian erritmoa motelagoa da oro har. Hemen hirigunean egon ez arren, jendea leku guztietara doa korrika

Zer da Zorrotzan gehien gustatzen duzuna? Eta gutxien?

Udan dagoen eguraldia gustatzen zait. Hemen ez dut beroak jota egotearen sentsazioa, eta gauez ondo egin daiteke lo. Gainera, asko gustatzen zait kaletik ibiltzea eta auzoko jendea agurtzea eta hemen bizi den hurbiltasuna izatea. Trafiko-mugimendua handia da, berriz,  gutxien gustatzen zaidana. Oso herri lasai batetik natorrenez, ikaragarri nabaritzen dut hori.

Zure herriko zeren falta duzu gehienbat?

Familia eta lagunena, batez ere. Kontaktua dut, baina ez da gauza bera lehen neukanaren aldean.

Zure herrira askotan bueltatzen zara?

Egun bi urte dituen alaba jaio baino lehen, hilero bueltatzen nintzen. Orain, oporretan baino ez: Aste Santuan, udan eta Gabonetan.

Zelan moldatzen zara euskararekin. Euskara ikasi duzu?

2018. urtetik daramat Euskara ikasten. Astegunero bi ordu. Hasieran, azkar ulertu eta ikasten nuen dena; baina, gaur egun, B2 titulua prestatzen ari naiz eta zailtasunak gora egin duela nabaritzen da… Dena den, motibatzen nau euskara ikasteak; ez bakarrik titulua behar dudalako; baita, adibidez, abesti bat entzutean, esaten duena ulertzea oso aberasgarria delako ere.

Eta bukatzeko, Zure herrira berriro bizitzera bueltatzeko asmoa izan duzu edo Zorrotzan betiko geratzeko erabakia duzu?

Hemen bizi gara, gure alabarekin. Orain ez dut imajinatzen hango bizimodua. Oporretan edo denboraldi luzeagoren batean joango gara, baina gure bizitza hemen dago.

MIKEL SAIZ: Okina, euskalduna eta “Pan duro” taldeko gitarra-jotzailea.

“Neba-arreba guztiok bizi gara okindegitik”

Mikel oso pertsona ezaguna da Zorrotzan. Saiz okinen leinukoa izateaz gain, auzoko berbalagun taldeetan ibiltzen da, euskara praktikatzen. Hori gutxi balitz bezala, amantala eskegitzean bere gitarra astintzen du Pan Duro taldean.

Testua: IGOR GUTIÉRREZ. Argazkiak: AITOR MARÍN

OKINA

Saiz okinak Zorrotzan ezagunak zarete aspalditik. Nola hasi zen zuen familiaren tradizio hori?

Alde bietatik datorkigu tradizioa. Nire amaren aita okina zen Castron eta nire aita eta bere anaia ere, biak okinak Santullan inguruan. Gaur egungo okindegia dagoen etxea, trenbidearen ondokoa, lehenago Telefonicarena zena, aita eta osabaren artean erosi zuten. Horra bizitzera joan eta etxean bertan okindegia jarri zuten.

Zer dela-eta etorri ziren Kantabriatik Zorrotzara?

Garaian, industriak oso pisu handia zuelako inguru honetan eta lan eskerga zegoelako. Heldu eta gutxira, gainera, osabak hainbat saltoki oso merke erosi zituen, eta laster etxeko negozioak gora egin zuen. Geroago, osaba Kantabriara itzuli zen eta gure aita geratu zen Zorrotzako okindegiarekin.

Zertaz arduratzen zara okindegian?

Batez ere ogia labean sartzea eta horren banaketa prestatzea da nire ardura gaur egun.

Eta zer ordutan hasten da zure lanaldia?

Ogia labean sartzeko lana eguerdiko hiruretan hasten da. Baina batzuetan beste gauza batzuk prestatu behar dira eta lehenago hasten naiz. Taberna batzuek goizeko 6etan zabaltzen dute, eta ogia behar dute gosarietarako.

Etxeko guztiok egiten duzue lan okindegian?

Bai, lau neba-arreba gara eta guztiok okindegian jaio eta okindegitik bizi gara. Bakoitzak bere ikasketak egin dituen arren, denok lan egiten dugu okindegian. Baina, orain, anaia txikia da okindegian bertan bizi den bakarra. Anaiok ogia egin, saldu eta banatu egiten dugu. Arrebak, berriz, bulegoko kontuak daramatza.

Non saltzen duzue zuen ogia?

Zorrotzan, Barakaldon, Bilbon, Sodupen… Denda, taberna eta jatetxeetan saltzen dugu, batik bat. Saiz okindegi batzuk geratzen diren arren, gehienak saldu egin ditugu eta beste okindegi txiki batzuetara eramaten dugu ogia. Jendeak gero eta gehiago jotzen du supermerkatuetara ogia erostera eta horrek kalte handia egin digu.

Ogiaz gain, besterik egiten duzue okindegian?

Bai, denetariko ogiak egiteaz aparte, opilak ere egiten ditugu: kruasanak, napolitanak eta gurin-opilak.

“Jendeak gero eta gehiago jotzen du supermerkatuetara ogia erostera”

EUSKALDUNA

Euskaldun berria zaitugu, nolatan animatu zinen euskara ikastera?

Nire emazteak EGA dauka, nire alaba euskaraz ikasten ari da eta etxean euskaraz ez zekien bakarra neu nintzen. Horregatik animatu nintzen AEKn izena ematera orain dela hamabi urte. Gainera, euskaltegia etxe alboan daukat!

Etxean euskaraz egiten duzue?

Ez, batzuetan saiatzen gara baina ez dakit zergatik ez gara ohitzen euskaraz egitera.

Eta euskaltegitik kanpo beste edonon erabiltzen duzu euskara?

Bai, bi berbalagun taldetan sartuta nabil eta astero geratzen gara. Batzuetan, pintxo-potean ateratzen gara; beste batzuetan, hamaiketakoa egiteko geratzen gara; eta, beste batzuetan, txangoak egiteko.

Asmoa duzu euskaraz ikasten jarraitzeko?

Aurten nire azken urtea izatea espero dut. B2 azterketara aurkeztu naiz eta momentuz hasierako probak pasatu ditut, ahozkoa falta zait.

“Hamabi urte daramatzat euskara ikasten”

GITARRA-JOTZAILEA

Noiz hasi zen musikarekiko duzun harreman hori?

Hamabospasei urterekin-edo musika-talde bat sortu genuen lagun batzuek, Fumas Iskariote izenekoa, trash metal estilokoa. Hasieran, okindegiko gela batean entseatzen genuen, baina berehala Patxo tabernan entseatzera joan ginen. Bertan, Bajos Fondos eta beste talde batzuek entseatzen zuten. Garai batean Eskorbutok ere bertan entseatu zuen!

Nondik ibili zineten jotzen?

Euskal Herriko gaztetxe gehienetan jo genuen, asko mugitu ginen garai hartan. Gero ere Bartzelona, Zaragoza eta beste leku batzuetara joan ginen, beti dirua galtzen. Bagenuen talde kuttun bat, Trauma, eta haiekin bira egitea lortu genuen, gonbidatu gisa.

Zein zen zure papera taldean?

Gitarra jotzen nuen eta, batzuetan, baxua ere bai. Horrez gain, kontzertuak antolatzeaz arduratzen nintzen, eta fanzineetan parte hartzeaz ere bai. Adibidez, garai batean Patxo tabernan astebururo kontzertuak antolatzen genituen.

Urte askoren ondoren, orain beste talde batean ibiltzen zara, Pan Duro. Zer dela eta izen hori?

Bai, talde berria da, orain dela hamabost urte edo sortu genuen; baina Fumas Iskarioteko bi taldekide ohi baino ez gaude bertan. Izenarena gure lanbideagatik da; izan ere, hasiera batean denak okinak ginen!

Baduzue abestirik euskaraz?

Ez, baina orain dela gutxi Zazpi Landa kirol taldeak bere ereserkia egitea eskatu zigun eta elebitan sortutako kanta da. Zorrotza futbol taldeak ere antzekoa egitea eskatu digu.

Nondik ibili zarete jotzen?

Momentura arte, Zorrotzan bakarrik jo dugu. Gustuko genuke noizbehinka ateratzea, baina ez gara lehengo gazteak.

“Fumas Iskarioterekin Euskal Herriko gaztetxe gehienetan jo genuen”

GERTUTIK

Nolakoa zen okindegi batean bizitzea?

Ikasteaz gain, familiari laguntzen genion; baina oso oroitzapen politak ditut. Adibidez, lehen gure etxean txerri-korta genuen eta garai hauetan txarriboda egiten zen.

Euskaltegia uztean jarraituko duzu euskaraz egiten?

Noski, berbalagun taldeetan jarraituko dut eta auzoan euskaraz antolatzen diren ekintzetan parte hartzen, duda barik!

Musika taldeko anekdotarik? Behin, Ermuan, kontzertu bat osorik errepikatu genuen, publikoak etengabe beste bat eskatzen zigulako.

MARIAN MONTILLA DEVIA

«Hemengo jendearen hurbiltasun eta berotasunak hunkitu ninduten»

Jaiotokia: Barinas. (Venezuela)

Noiztik: 2017ko urritik. 

Adina: 33 urte

Lanbidea: Enpresa administrazioan Lizenziatua da, baina diseinatzaile grafiko lanetan dabil.

Venezuelako egoera ekonomiko eta politikotik ihesean heldu zen Bilbora Marian duela zazpi urte. Uste zuen baino errezago ohitu da gurean, eta hemen familia eta etorkizuna dauzka orain. Lasaitasuna bila etorri zen eta  topatzea lortu du.

Testua: AINARA GARCÍA | Argazkiak: AITOR MARÍN

Nola eta zergatik etorri zinen hona?

Venezuelan jasanezinak ziren hainbat faktorerengatik alde egiteko erabakia hartu nuen. 2016 eta 2017 urteetan zehar, krisialdi ekonomiko eta politikoa maila kritikoetara heldu ziren. Inflazioa kontrolik gabe zegoen, egunetik egunera produktuen prezioak neurrigabe garestitzen ziren, eta horrela erosketarik txikiena ere planifikatzea ezinezkoa zen. Oinarrizko produktu eta elikagaien eskasiak eguneroko egoera okertzen zuen, eta elektrizitatea eta ura bezalako funtzezko zerbitzuak etengabe kolapsatzen ziren. Bestalde, gobernuaren kontrako mugimendu politikoei lotuta nengoen, eta horrek  familia eta nirekiko jazarpena eta errepresaliak jasatera eraman gintuen gobernuaren aldeko talde eta kolektiboen partetik. Horrek guztiak, hutsetik hasita, segurtasunez, lasaitasunez eta bizi kalitate hobearekin bizitzeko aukera emango zuen leku berri bat topatzeko erabakia hartzera eraman ninduen.

Hemengo ohituretara moldatzea kostatu zitzaizun?

Bat-bateko aldaketa guztiak bezala, hasiera latza izan zen. Eguraldi tropikaletik etorrita hainbeste tenperatura aldaketara ohitzea erronka izan zen. Hala ere, pixkanaka-pixkanaka bertoko ohituretara eta bizimodura moldatuz joan naiz. Lanean ere ikasketa prozezu bat izan zen, baina denborarekin nire lekua topatzea lortu dut.

“Sakonki errotuta sentitzen naiz; jada hemengoagoa sentitzen naiz hangoa baino”

Hona etortzean, zer da gehien harritu zintuena?

Euskal Herriko paisaien edertasuna. Lehenengo minututik mendiek, herrixka xarmagarriek eta itsasoaren hurbiltasunak guztiz txunditu ninduten. Horretaz gain, herritarren hurbiltasun eta berotasunak hunkitu ninduten. Laster sentitu nintzen onartuta eta egokitzapen prozesua pentsatu baino askoz errezagoa izan zen.

Hemengo eta zure jatorrizko herriko bizimodua oso ezberdinak dira?

Guztiz ezberdinak dira. Venezuelan biziraute moduan bizi nintzen minutuero, oinarrizkoa lortzeko erronkak gainditu beharrez eta segurtasun ezagatik kezkatua. Hemen lasaitasuna topatu dut  gizarte mailan zein lan arloan.

Zein da zure gaur egungo lanbidea?

Diseinatzaile grafikoa naiz, papertegi kreatiboaren arlokoa. Ekitaldi edo pertsonentzako une berezi edota garrantzitsuetan ukitu berezia ematen dioten banakako diseinuak sortzea oso maite dut. Ogibide honek ematen duen sormen-askatasuna benetan gozatzen dut.

Zelako harremana daukazu euskararekin? Zer edo zer ikasi duzu? Menperatzea gustatuko litzaizuke?

Ez dut euskara ikasketarik jarraitu modu formal batean, baina oinarrizko hitzak eta egunerokoan erabilgarriak diren hitz batzuk ikasi ditut, hala nola “kaixo”, “agur” “eskerrik asko” edota “on egin” besteak beste. Ezagutzen dudana nire alabarekin eskolako etxekolanak egiten ditudan bitartean ikasi dut. Hizkuntza erraza ez dela argi dago, baina gehiago ikastea gustatuko litzaidake kultura eta komunitatearekin konektatzeko aukera ematen duelako.

Zer da Zorrotzatik gehien gustatzen zaizuna? Eta gutxien?

Gehienbat, auzoko lasaitasuna eta nahi dudan bakoitzean itsasadar ondotik paseo atsegina emateko aukera izatea. Garraio publikoko sistema bikaina dago, kalitatezko zerbitzuak eta garapen eta hobekuntza etengabean dagoela sumatzen da, eta horrek bizitza erosoa eta atsegina egiten du.

Gutxien gustatzen zaidana, inolako zalantzarik gabe, usain txarrak, keak eta eragozpenak sortzen dituzten enpresa kutsakorrak dira. Auzoko kexa eta kezka nagusia da, eta egora hau eragozteko neurriak hartzea beharrezkoa litzateke.

Zure herrira bueltatzeko asmoa duzu?

Ez, Venezuelara bueltatzeko planik ez daukat inolaz ere. Komunitate honetan sakonki errotuta sentitzen naiz, jada  hemengoagoa sentitzen naiz hangoa baino. Oso gustura nago Euskal Herrian topatutako jende, ohitura eta bizi kalitatearekin. Familia eta etorkizuna ditut hemen, eta benetan eskertuta sentitzen naiz.

NAGORE UGARTE: 2024ko Aste Nagusiko txupinera

Aurtengo Aste Nagusia ahaztezina izan da zorrotzarrontzat, gure auzokide batek txupinera izateko ohorea izan du-eta. Nagore Ugarte, Itziar Ituño pregoilariarekin batera, Bilboko kaleak alaitzen ibili da egun eta gau, paregabeko bikotea osatuta. Lan handi horrek utzitako biharamunetik apenas berreskuratuta, bere azken elkarrizketa eskaini digu Nagorek.

Testua: IGOR GUTIÉRREZ

Zergatik erabaki zenuen zure burua aurkeztea Txinboko txupinera izateko?

Txiki-txikitatik Aste Nagusia bizi izan dut, gure etxean sakratua zen. Oporrak Aste Nagusiaren aurreko ostiralean bukatzen ziren eta aste osoa Bilbon ematen genuen. Egunero aitarekin jaisten ginen erraldoiak, kilikiak, Gargantua eta abarretara. Gero etxera buelta, amarekin bazkaldu eta ondoren hirurok Bilbora, lagunekin batu… Beraz, txikitatik ezagutu eta mirestu izan dut txupineraren figura.

Orain dela 14 urte ere Txinbori egokitu zitzaion txupinera jartzea eta orduan ere nire burua aurkeztu nuen baina Pira izan zen hautatua. Sorte handia izan dugu Txinbon hain denbora laburrean bi txupinera izateagatik.

Zer sentitu zenuen Txinbotarrak konpartsak aukeratu zintuenean?

Momentu gazi-gozoa izan zen, beste konpartsakide batzuek ere bere burua aurkeztu zutelako eta nik bezainbeste merezi zutelako txupinera izatea. Baina, noski, asko poztu nintzen, oso hunkigarria izan zen. Egun horretan, Gilenekin [bikotekidearekin] batera bazkaltzera joatea erabaki genuen, umerik gabe!

Noiz hasi zen zure txupinera agenda?

Uztailean, oporretan geundela umeekin. Bagenekien abuztuan lan gehiago izango nuela eta horregatik uztaila aprobetxatu genuen oporretan joateko. Bada, hondartzan geundela Bilbao Egunkaritik deitu zidaten elkarrizketa egiteko. Galderak idatziz pasatzeko eskatu behar izan nien eta idatziz erantzun! Hura izan zen nire lehenengo elkarrizketa.

Elkarrizketa asko egin dituzu?

Bai, pilo bat! Aste Nagusian egunero 2 edo 3 eta Aste Nagusiaren aurretik ere beste batzuk. Okerren eraman dudan lana izan da, oso urduri jartzen naiz. Momentu horietan nahi duzu komunikatu nahi duzuna ondo ulertzea eta batzuetan ez dakizu lortzen ari zaren ala ez. Ni beti plazaratzen saiatu izan naiz konpartsetan egiten den lana. Esaterako, Txinbon lortzen den dirua Zorrotzan musika tailerrak egiteko erabiltzen dela, garai batean euskaltegietan konpartsakideen matrikulak ordaintzeko, auzoko jaietan jarduerak egiteko… Horrez gain, Zorrotzako arazoak ere aipatu izan ditut, Sader-Profersarena adibidez. Bestetik, TicketBAI auziarekin ere konpartsen errealitatea islatzen saiatu naiz: ez garela profesionalak, bolondresak garela, ezin gaituztela tabernen pare jarri.

Galdera konprometitu asko egin dizkizute?

Ez hainbeste, izan ere Itziar Ituño da biotan famatua eta galderak batez ere berari zuzenduta zihoazen. Eskerrak Itziarrek eskarmentua duela prentsarekin eta elkarrizketak bideratzen jakin izan duela, nik ere parte har nezan.

“Bederatzi egun izan dira leku batetik bestera. Nahiz eta egunero nire etxera lotara etorri, apenas hartu dudan atseden”

Baztertuta sentitu zara pregoilariaren ondoan?

Ez, batere ez, oso gustura sentitu naiz leku guztietan. Baina normala denez, Itziar hain famatua izanik, kaletik jendea bere bila joaten zen bereziki.  Zorionez, Itziar oso abila izan da, argazkiak eskatzen zizkiotenean berehala nigana zetorren biok argazkian agertzeko [protokoloagatik txupinera eta pregoilaria ezin dira banatuta azaldu argazkietan]. Oso pozik egon naiz, bikoterik onena izan da, ez nuke aldatuko Itziar pregoilari bezala baina aldi berean gogorra izan da, batez ere berarentzat. Mundu osotik etorri da jendea Itziar ikustera, Bilbotik ibiliko zela jakinda: Alemaniatik, Belgikatik, Greziatik, Mexikotik…

Itziarren eta zure artean konplizitate handia egon dela argi geratu da, nola suertatu da hori?

Aurkezpen ofizialetik sortu zen bion arteko txispa, alegia, aurrez aurre ezagutu genuen lehen egunetik. Hori baino lehen, Whatsapp talde batean baino ez genuen berba egin. Itziar oso emakume arrunta da, nire modukoa da, zaletasunak ere oso antzekoak ditugu. Begirada batekin bagenekin elkarrizketetan noiz jarraitu eta noiz moztu behar genuen, argazkiekin ere bagenekien noiz bai eta noiz ez esan… Oso bitxia iruditzen zait jendeak aipatzea oso ondo transmititu dugula zer den ahizpatasuna, emakume ahaldunak izatea… Baina horrelakoak gara, ez dugu ahalegin berezirik egin ezer transmititzeko!

Mantentzen duzue harremana oraindik?

Orain ez dugu hainbeste hitz egiten, astean bitan edo, baina uste dut gure harremana mantendu egingo dela. Nork bere bizitza dauka, noski, bera Basauritik Madrilera ibiltzen da eta ni hemen seme-alabekin. Baina, pentsa, orain bere lagun batzuk nire lagunak ere badira!

Txupinera eta pregoilariaren agenda dirudien bezain luzea da?

Bai, leku batetik bestera ia korrika joaten ginen: orain jarduera baten irekieran egon, gero sari batzuk eman, ondoren elkarrizketa bat… Egia da atseden hartzeko tartetxoak ere izan ditugula eta Jaibako [Bilboko Konpartsakeko talde dinamizatzaileko] kideak han izan ditugula Itziar eta biok zaintzen, batzuetan gehiegi! Oso talde potentea dago Jaibaren atzean, benetan. Gero tarte libreak ere izan ditugu txosnetatik ibiltzeko eta zenbait jardueratan ere parte hartzera animatu gara, noski! Adibidez, Kraban castellers tailer batean murgildu ginen eta oso ondo pasatu genuen.

“Itziar bikoterik onena izan da, baina aldi berean gogorra…  Mundu osotik etorri da jendea Itziar ikustera Bilbotik ibiliko zela jakinda”

Zelan uztartu dituzu txupinera eta amaren paperak?

Gilen umeez arduratu da eta laguntzaileak ere izan ditugu: ahizpak, amama… Ni gauez iristen nintzenean Gilen nire zain egoten zen eguna komentatzeko eta Anartz [hiru urteko umea] lo. Mirari [bost urteko umea], ordea, egunaren arabera nire bila etortzen zen atera: “ama, joango gara ohera hitz egitera?”. Anartzek goizetan, berriz, “ama, gaur ere txupina botatzera joan behar duzu? Ba kontuz ibili, e?”.

Nekatuta amaituko zenuen Aste Nagusia…

Hurrengo egunean, astelehenean, etxean eman nuen egun osoa, ezin nintzen mugitu! Kristoren eguraldi ona egiten zuen eta ni etxean, umeekin. Apurka-apurka hasi naiz berreskuratzen baina eztarria urratuta izan dut aste osoan. Baina hori bai, astelehenean txupina bota behar izan banu, poz-pozik botako nukeen. Oraindik batzuetan gauez esnatzen naiz ez dakidala non nagoen. Bederatzi egun izan dira leku batetik bestera, jende oso desberdinarekin. Nahiz eta egunero nire etxera lotara etorri, apenas hartu dudan atseden. Neke fisikoaz aparte, emozionala ere badaukat. Oso polita izan da, baina oso intentsoa.

Berba egiguzu apur bat trajea egiteko prozesuaz.

Uste nuen luzeagoa izango zela! Egun batean geratu ginen neurriak hartzeko Itziar eta biok. Bertan jaka eta txapela egiteko neurriak hartu zizkidaten. Handik egun batzuetara, proba egitera joan ginen eta listo! Hori bai, aurkezpen ofizialera modista etorri zen, zer edo zer konpondu behar bazen.

Jantziak ere bere protokoloa dauka?

Bai, noski! Aste Nagusiko jarduera guztietan errespetatu beharrekoa da, gainera. Ezin duzu ez jaka ez txapela kendu, berdin du 20 zein 40 gradutan egon. Gonak edo prakek luzera jakin batekoak izan behar dute ere eta barrutik beti alkandora zuria eraman behar duzu. Oinetakoei dagokienez behintzat, eredu ezberdinen artean aukera dezakezu baina beltz-beltzak izan behar dira. Neuk aukeratutakoek, kasu, lore txiki-txiki bat zeukaten, laranja kolorekoa; bada, hori errotulki beltzez margotu behar izan nuen! Eta azkazalak, belarritakoak eta abar ezin dituzu nolanahi eraman, ezin da txupineraren irudia desitxuratu. Hasi aurretik gehiegizkoa iruditzen zitzaidan baina orain argazkiak ikusten hasi naizela hobeto ulertzen dut. Azken batean jantzia da, ez da mozorroa eta zaindu behar dugu. Edonola ere, egunean zehar beti izaten dira tartetxoak jaka kendu eta pixkat freskatzeko.

Aste Nagusiko lehen eguna bereziki maitatua da konpartsakideontzat. Aurten, txupinaren aurreko kalejira Txinbotarrak konpartsak ireki zuen. Nola bizi izan zenuen momentu hori?

Negarrez hasiko naiz [hunkitzen da]. Oso polita izan zen. Atera ginen Zabalbideko lokaletik [Bilboko Konpartsaken egoitzatik], lehenik Aiora [iazko pregoilaria] eta Izaskun [iazko txupinera] eta euren atzetik Itziar eta biok. Eta malda jaisten hasi orduko konpartsa ikusi nuen, San Antongo zubian nire zain. Konpartsakideen artean sartu nintzen, denak animatzen ari zirela, oso-oso hunkigarria izan zen. Itziar gixajoa bakarrik utzi nuen momentu batez, artean inor ez zuen ezagutzen! Gero Aste Nagusian aldrebes gertatu zait niri, bietan ospetsua bera delako. Beraz, hura nire momentua izan zen.

Ondoren kalejira, txupina… Zelan ikusten dira txupineraren tokitik?

Izugarria da jendearen aurpegiak ikustea, denak zuri begira, denak irribarrez, alai, zu animatzen, parrandarako gogoekin… Arriagako harrera eta trasteen aldaketa [aurreko txupinerak eta pregoilariak aurtengoei makila eta txupin-ohola emateko momentua] ere oso politak izan ziren. Hain urduri nengoen, non ez nuen ezta Marijaia ikusi ere egin! Gero, balkoira irtetzean utzi nion negar egiteari, egun osoa malkotan eman ondoren. Handik aurpegi guztiak ikusten nituen, gora begira, aho zabalik.

Zer arazo gertatu zen txupina botatzerako orduan?

Lehenik eta behin, pregoia ez zen batere ondo entzuten, soinu arazoak zeuden. Urtasunek [jaietako zinegotziak] zeinu hizkuntza interpreteari Itziar Ituñoren hitzak errepikatzen joan behar zuen. Gero, txupina jaurtitzeko momentua ailegatu zenean, ez nuen metxa ikusten, tutuaren atzean izkutatuta zegoen. Gorputza asko atera behar nuen balkoira sua emateko eta ez nuen metxa harrapatzen baina azkenean lortu egin nuen. Hortik aurrera botatako txupin guztietan metxa aurrera begira jarrita zegoenez, arazorik ez!

“Lehenengo eguna oso polita eta hunkigarria izan zen.  Arriagan hain urduri nengoen, non ez nuen ezta Marijaia ikusi ere egin!  Balkoira irtetzean utzi nion negar egiteari, egun osoa malkotan eman ondoren”

Marijaiaren agurra ere oso berezia izaten da baina aurten zapuzteko zorian egon da poliziarekin izandako istilu batengatik, zer gertatu zen?

Udaltzainak jai eremura sartu ziren eta mantero bat identifikatu nahi izan zuten, baina manteroak berak eta jendeak aurre egin zieten. Orduan, manteroa eta beste pertsona bat atxilo eraman zituzten eta jendea poliziaren kontra oldartu zen, jai eremutik atera nahian. Gero eta jende gehiago bildu zen, tartean mantero eta konpartsakide asko eta asko, eta poliziak atzera egin behar izan zuen, Areatzako zubiaren bururaino. Han patruila gehiago zegoen baina jendea bertan tinko geratu zen, zubia blokeatzen. Ertzaintza ere etorri zen, udaltzainei laguntzera. Momentu horretan Itziar eta biok Txinboko terrazan geunden, Jaibako kideak ere gurekin zeuden, eta zubirantz joan behar izan zuten, egoera kontrolatzeko. Guk han egon nahi genuen, jendearekin, babesa ematen, baina aldi berean ezin genuen, Marijaiaren agurrerantz joan behar genuelako. Bazirudien Ertzaintzak kargatu egingo zuela baina jendea tinko mantendu zen zubian eta azkenean polizia erretiratu egin zen. Oso momentu desatsegina izan zen, horrelakoak guztiz lekuz kanpo daude beti, baina jaietako azken arratsaldean gertatzea ere… Beraz, Jaibako kideak poliziarekin negoziatzen ari zirenez, ezin izan gintuzten Marijaiaren agurrera eraman, eta haien ordez, Txinboko konpartsakide batzuek lagundu ziguten. Jaibakoak oso pozik geratu dira Txinboko konpartsakideek Aste Nagusian zehar erakutsitako inplikazioarekin.

Marijaiaren agurrean ere pregoilariak hitz ederrak bota zituen zure alde, konpartsaren alde…

Bai, oso polita izan zen. Itziarrek hasieran ez zuen inor ezagutzen Aste Nagusian eta oso babestuta sentitu da konpartsen aldetik, batez ere Txinborenetik, noski. Txinboko txosna bere etxea izan da! Jaibako kideekin ere oso eskertuta egon da eta azken pregoi horretan banan-banan aipatu zituen beraien izenak!

Nola deskribatuko zenuke azken momentu hori?

Txupina eta agurra txanpon baten bi aldeak bezala ikusten ditut. Txupinean zu goian zaude eta herria behean, jaia piztera doa eta handi-handi sentitzen zara. Agurrean berriz, herria goian eta zu behean, batelean. Dena amatatzen ari da eta txiki-txiki sentitzen zara.  Itziarren pregoietan ere dualitate hori islatzen da. Txupineko pregoia bertso batzuekin hasi zuen, eta agurreko pregoia, berriz, bertso batzuekin bukatu, Mauriziaren kopletan inspiraturik.

Elkarrizketaren amaierara heldu gara, Nagore. Zer esan nahi zenuke bukatzeko?

Eskertu nahi diot Txinbori aukera hau eman izana [hunkitzen da], lan bikaina egin duzue. Oso babestuta sentitu naiz, benetan.

LABURREAN

“Harritu nau jendeak duen prestutasuna ondo pasatzeko edozein jardueratan” 

Zer da zuretzat txupinera izatea?

Ohore bat. Azken finean, herriaren ordezkaria zara Aste Nagusian. Eta ardura handia ere bai, aldi berean zarelako Bilboko Konpartsa guztien ordezkari.

Zaila da txupinak botatzea?

Zaila ez, baina txinpartekin erre egiten zara batzuetan eta eskua beltz geratzen zaizu bolbora dela-eta! Kea ere arnasten duzu, eta kontuz ibili behar duzu jaka ez zikintzeko.

Deskubritu duzu Aste Nagusi berri bat txupinera izanda?

Zerbait berria deskubritu badut da jendeak zer nolako prestutasuna duen ondo pasatzeko edozein jardueratan.

Aurtengo Aste Nagusiko momentu batekin geratu beharko bazenu, zein izango litzateke?

Batetik, txosnen irekieran neska batek Kaixarranka dantzatu zuenekoa, “Libre Palestina” kantaz lagunduta. Oraindik oilo-ipurdia jartzen zait. Bigarrena, nire amaren egoitzara egindako bisita. Aiton-amonak dantzan jarri genituen eta amak nirekin batera txupina jaurti zuen!

ELSA BENICIO

“Eskertuta nago seme-alabek nik ezin izan ditudan aukerak izango dituztelako”

Jaiotokia: Mansoa (Ginea-Bisau)

Noiztik hemen: 1997tik

Adina: 49 urte

Lanbidea: Laguntzailea taberna batean.

Elsa 1997an iritsi zen Bilbora Ginea Bissautik, orduko bikotekidearekin elkartzeko. Ordutik, oztopo asko gainditu behar izan ditu. Egun, Altamiran bizi da bere bikotekide berriarekin eta Zorrotzan ikasten ari diren seme-alabekin, oso esker oneko haiei eman ahal dizkielako berak izan ezin izan zituen aukerak etorkizun hobe bat izateko.

TESTUA eta ARGAZKIAK: AITOR MARÍN

Noiz eta nolatan heldu zinen hona?

1997an iritsi nintzen Portugalerako bisa batekin. Bikotekide ohia nire bila etorri zen Portugalera, eta berarekin iritsi nintzen Bilbora. Hiru seme-alaba izan nituen berarekin, baina 2004an banandu egin ginen. Nire bikotekide berria ezagutu nuen, eta beste hiru seme-alaba gehiago izan ditut. Hona iritsi nintzenean, ez nuen bertan geratzeko asmorik. Portugalera joan nahi nuen nire herrialdean ikasten ari nintzen finantza-kudeaketako karrera amaitzera. Baina zirkunstantziek behartu ninduten hemen gelditzera eta ezin izan nuen nire gaztetako ametsa amaitu. Paperik gabe iritsi nintzen, atzerritartasuneko poliziak atxilotzeko beldurrez. Horrela suertatu zen eta Portugalera bota ninduten, baina hurrengo egunean itzuli nintzen, nire bikotekide ohia nire bila joan baitzen berriro. Hurrengo astean berriro atxilotu ninduten, baina ez neukan beste irtenbiderik… Paperak konpondu behar izan nituen, baina denbora luzea eman nuen ezkutuan eta ihes egiten bizitzen. Asko sufritu nuen, baita nire herrian ere, baina bizitza hobea bilatu nahi nuen, eta, ahal dudan neurrian, gaur nire familiari lagundu diezaioket eta nire seme-alabek nik ezin izan ditudan aukerak izango dituzte beren ametsak egia bihurtzeko.

Asko kostatu zitzaizun hemengo bizitzara egokitzea?

Hasieran, bai. Ez nuen ezer eta inor ezagutzen; nire senar ohia bakarrik. Ondoren, Angolako gizon bat ezagutu nuen, eta haren ile-apaindegian hasi nintzen lanean, Alde Zaharrean, baina kontraturik gabe. Altamirako adineko emakume bat zaintzen ere egon nintzen lanean. Goizeko 10etan sartu eta arratsaldeko 8etan bukatzen nuen… San Frantziskoko gela batean bizi izan nintzen denbora batez, baina bota egin ninduten ezin nuelako ordaindu. Herrikide batek lagundu zidan, bere bikotekidearekin bizi zen gelara eramanda, eta aurrera egin ahal izan nuen. Etxez-etxe txirikordak egiten aritu nintzen, bizitzeko leku bat lortu nuen arte, eta gaur arte… Egun, familiarekin Altamiran kokatuta nago. Baina oso bide gogorra izan da.

Altamiran bizi zaren arren, zure seme-alabak hemengo eskolara doaz… Noiztik?

Iaztik. Nire senarrak taberna bat darama Zorrotzan ikastetxe ondoan, eta, lanagatik, ia bizitza osoa hemen egiten dugu.

Betidanik egin du berak lan ostalaritzan?

Ez, ez zuen lehenago honetan lan egin. Nik bai. Taberna askotan lan egin dut, eta taberna hartzera animatu nuen. Ea ondo ateratzen zaigun… Egun batzuetan ondo egiten da lan, baina beste batzuetan ez  guk nahiko genukeen bezain ondo… Nolanahi ere, oso eskertuta gaude gure bezeroekin, lan gogorra den arren. Egunean zehar, ordu asko dira barraren atzean.

«Hemen gehien gustatzen zaidana bertako jendea da. Oso jende ona da, eta guztiek oso ondo hartu gaituzte«

Zer da Zorrotzan gehien gustatzen zaizuna?

Hemen bizi den jendea. Oso jende ona da, eta guztiek oso ondo hartu gaituzte. Taberna Zazpi Landan dago eta hortik mugitzen gara. Ia ez gara auzoaren erdialdera joaten, beharrezko erosketak egitera izan ezik… Gure errutina etxetik lanera eta lanetik etxera ematera apenas mugatzen den.

Zer moduz moldatzen zara euskaraz?

Ufa, ez dut ezer ulertzen. Nire seme-alabek bai; hitz egiten eta ulertzen dute. Zaharrena izan ezik, denak hemen jaioak dira eta txikitatik ikasi zuten eskolan. Gustatuko litzaidake ikastea, bai horixe. Baina orain, denborarik ez izateaz gain, nire adinarekin eta ditudan zama guztiekin, ikasteko gogorik ez dut.

Urte asko eman dituzu Bilbon. Hiri abegikorra dela esango zenuke?

Bai. Zalantzarik gabe. Oso jende ona dago. Ez dut Bilbo orain ezergatik aldatuko. Oso ondo nago hemen, oso eskertuta Euskal Herriari. Eta nahi dudana da lanean jarraitu, familiarekin bizi eta seme-alabak aurrera atera ahal izatea.

Bueltatu izan zara noizbait Gineara?

Bi aldiz. Familia kontuengatik itzuli nintzen 2012 eta 2013an, ahizpa hil zitzaidalako. 2013tik ez naiz itzuli. Egoera ez da batere egonkorra han. Etengabeko estatu-kolpeak eta ezegonkortasun handia daude.

Bertako zerbait duzu faltan?

Familia. Nire ama, eta batez ere, han dagoen nire seme zaharrena. 29 urte ditu eta duela hamaika urte ez dut ikusi. Migratzaileentzat tristeena familiarengandik bereiztea da. Zure jaioterritik oso urrun zaude, ezin da autoz iritsi eta txartelak oso garestiak dira. Ezin duzu zure jendea ikusi, eta batzuk hiltzen doaz agur esan ezinik…

Hemen gehien gustatzen zaidana bertako jendea da. Oso jende ona da, eta guztiek oso ondo hartu gaituzte

LIHER URKIZA eta JULEN AGUADO

Liher Urkiza eta Julen Aguado 2023ko Bizkaiko Trail (mendi-lasterketak) Ligako txapeldunak dira. Liherrek aitarengandik jaso du zaletasuna, eta 16 urterekin Bizkaiko junior kategoriako (16-18 urte) txapela lortu du. Julen, (43) asfaltoz korrika egiteaz aspertuta mendian korrika hasi zen, eta urte gutxitan Bizkaiko Trail txapela irabazi du, bere benetako pasioa eta lehenesten duen kirola euli-arrantza izan arren; izan ere kirol honetako munduko txapelketan lehiatzear zen elkarrizketa hau egin zenean.

Testua eta Argazkiak: AITOR MARÍN

Bizkaiko Trail txapeldunak zarete. Zertan datza Bizkaiko Trail txapelketa?

Julen: Lasterketen egutegi bat aurkezten du Bizkaiko Mendi Federazioak urte hasieran, eta lasterketa horietatik guztietatik, gutxienez hamarretan parte hartu behar da sailkapen nagusian lehiatu ahal izateko. Lasterketa bakoitzean, puntuak eskuratzen dira sailkapenaren arabera. Parte hartutako lasterketa guztietatik, hamar puntuazio onenak hartzen dira sailkapen nagusiaren marka osatzeko. Denboraldi amaieran puntu gehien eskuratu dituen kirolaria da txapelduna.

Nola hasi zineten kirol honetan? Nondik datorkizue trailekiko zaletasuna?

Liher: Aitarekin hasi nintzen, berak urte asko eman baititu kirol honetan. Lehenengo aldiz, Agate Deunan hasi nintzen, Sasiburu menditik gora. Gustatu zitzaidan eta futbolari utzi nion, eta trail entrenatzen hasi nintzen.

Julen: Taekwondo egiten nuen. Kirol hori utzi nuenean, gimnasioan mantentze-ariketak egiten hasi nintzen. Korrika egiten hasi nintzen geroago, edozein tokitan eta edozein momentutan egin daitekeelako korrika. Korrika egiten nuen errepidetik, eta antza, nahiko azkar, baina ez nuen gustuko. Lagun baten gomendioari kasu egin nion, eta mendian hasi nintzen. Probatu egin nuen eta askoz gustukoago daukat. Azken finean, kirola oso gustukoa dut eta naturan egiten diren ekintzak ere bai. Trailak bi gauza horiek uztartzen ditu.

Zenbat km dira lasterketa bakoitza? Antzekoak dira?

Julen: Ez, mota askotakoak izan daitezke. Kilometro bertikalak, edo 10 edota 30, 35 kilometroko lasterketak.

Zer lasterketa mota dituzue gustukoen?

Liher: Nik kilometro bertikalak ditut gustukoenak, azkar igotzen naizelako.

Julen: Nik aldiz nahiago ditut 30 – 40 kilometro bitarteko lasterketak. Trebetasun handiagoa daukat jaisteko igotzeko baino, eta beraz, tarte horretako lasterketak dira nire ezaugarrietarako hobeto datozkidanak.

“Aitarekin hasi nintzen, berak urte asko eman baititu trail entrenatzen. Gustatu zitzaidan eta futbola utzi nuen”

Zenbat denbora ematen duzue astean entrenatzen?

Liher: Astean sei egunetan ateratzen naiz. Gehienetan asfaltotik, eta igandero mendira noa trail luze bat egitera.

Julen: Astean bost egunetan, eta guztira astean 70-100 km. eginda. Asfaltoan behin edo. Berdin da gaua edo negua izan.

Zein izan da zuen momenturik onena lasterketa batean?

Liher: Aurtengo txapelketako lehenengo lasterketan, Artxandako funikularreko igoeran. Nire anaia zegoen goian animatzen, eta uste dut bere animoei esker irabazi nuela lasterketa. Oso lehia estua izan zen eta  9 segundoko aldea izan nuen bigarren sailkatuarekiko.

Julen: Nahiz eta ez irabazi, lasterketa gogorrak ondo bukatzea. Adibidez, gogoratzen dut orain dela bi urte 42 kmko lasterketa bat Pirinioetan. Oso teknikoa zen, zazpi ordu eta erdi lehiatzen… Eta tripako arazoak ere izan nituen. Kirol honetan, hainbeste ordu direnez, lasterketan jan behar da… Eta lasterketa hartan janariarekin pasatu nintzela uste dut. Ordubeteko arazoak izan nituen, baina hala ere, bukatzea lortu nuen.

Forma fisiko ona duen edonork mendiko botak jantzi eta trailean lehiatu dezake, ala prestakuntza espezifikoa behar du?

Julen: Edonork egin dezake, baina pixkanaka-pixkanaka… 42 urte ditut eta 36rekin hasi nintzen ni.  Baina hasieran pilo bat kostatu zitzaidan, mendia oso gogorra baita, eta gorputza, muskuluak, artikulazioak, … ohitu behar dira kirol berrira. Ez da gauza bera mendian ala kalean korrika egitea.

Eta trailez gain, zertan aritzen zarete egunero? Zaila al da zuen egunerokotasuna entrenamenduarekin uztartzea?

Liher: Ni ikaslea naiz, eta egia da denbora eskatzen duela, baina pozik uztartzen dut.

Julen: Ni irakaslea naiz Burtzeñako ikastetxe batean. Alaba bat daukat eta emazteak ere lan egiten du ordutegi berezi batekin, eta kostatzen da… Batzuetan ez dut gogo handirik lanetik nekatuta heltzen banaiz, baina gertatu izan zait neke hori mentala izatea, eta entrenamenduaren ostean askoz hobeto egotea. Eta kirol honetan, behintzat, edozein egunetan eta ordutan irten naiteke, eta horrek errazten du apurtxo bat.

“Munduko Euli arrantza Txapelketan parte hartuko dut gutxi barru. Nahiz eta Trail txapelduna izan, arrantzak lehentasun osoa du”

Uztartzen al duzue traila beste kirolen batekin?

Liher: Futbolean jokatzen nuen, baina utzi nuen.

Julen: Bai, nik euli arrantza txapelketetan parte hartzen dut duela 20 urtetik hona, eta horrek lehentasuna du trailarekiko. Orain munduko txapelketa prestatzen ari naizenez, mendira joaten naiz, baina mantentzeko entrenamenduak soilik egiten ditut; ez dut lehiatzen balizko lesioak ekiditeko. Munduko txapelketa batean hirugarren geratu ginen, Europako beste txapelketa pare batean bigarren postua lortu nuen… Eta Espainiako txapelduna ere izan naiz. Aurten, gutxi barru, Frantziako Munduko Txapelketan parte hartuko dut.             15 urterekin hasi nintzen horretan. Ibaira joaten gara arrantzan, eta arrain guztiak, amuarrainak batez ere, ibaira bueltatzen ditugu berriro.  

Harrigarria! Eta zertan datza lehiaketak?

Julen: Ibaiko eremu konkretu batean, bi orduan ahalik eta arrain gehien arrantzatzean datza. Arraina handiagoa bada, puntu gehiago eskuratzen dira.

Honek ere entrenamendua eskatzen du? Non egiten duzu?

Julen: Bai, jakina. Hemen, Kadaguan, Balmaseda aldean. Baina Gipuzkoan, Kantabrian, Asturiasen, Errioxan edo Palentzian ere egona naiz… Inguruan ditudan eremu guztietan, batez ere hemen leku gutxi dagoelako.

Bizkaiko txapeldunak izan ondoren, zein da zuen hurrengo erronka?

Liher: Euskadiko Kopa. Bizkaiko Txapelketaren antzekoa da, baina Euskadi mailan.

Julen: Ez dut helburu finkorik. Sasoi onean egotea, eta lasterketetan gozatzea baino ez.

Kirolari erreferenteren bat aukeratu behar bazenute?

Liher: Manuel Merillas.

Julen: Killian Journet.

Egin nahiko zenukete eta igo gabeko gailur bat?

Liher: Urte batzuk barru, Mont Blanc.

Julen: Aneto adibidez.

Egin gabeko eta egin nahiko zenukete lasterketa?

Liher: Zegama – Aizkorri.

Julen: Berdin. Zozketa egiten da izen-emate ugari guztien artean, eta ez zait inoiz tokatu.

Gehien gozatzen duzuen gure inguruko mendia?

Julen: Barakaldoko Arroletza eta Sasiburu mendilerroa. Etxetik ateratzen naiz zuzenean entrenatzera eta gure moduko kirolari gutxik egin dezake hori.

Liher: Julen esan bezala, inguruko mendiak oso aproposak dira entrenatzeko, baina nik nahiago dut Pagasarri eta Ganekogortako ingurua.

Zer aholku emango zenioke trailean hasi nahi duenarentzat?

Liher: Poliki-poliki hastea.

Julen: Bai, berdin. Eta ahal bada, kontrolatzen duen norbaitekin hastea.

JOSU CANTERO GARCÍA

“Zorrotzan bizi nintzenean oso ondo pasatu nuen“

Bizitokia: Valencia (Espainia)

Noiztik: 2022.etik. (lehen Madrilen eta Ginebran egon da)

Adina: 41 urte

Lanbidea: Ikertzailea eta unibertsitateko irakaslea.

Orain dela 20 urte joan zen Josu  Zorrotzatik kanpo bizitzera. Gaur egun Valentzian bizi da ikertzaile eta unibertsitateko irakasle lanetan. Nahiz eta hango eguraldia ez duela oso gustuko, pixkanaka-pixkanaka ohitzen hasi da, osatu duen familiari esker

TESTUA: NAROA PEÑA

Nolatan heldu zinen Valentziara bizitzera?

Zientzia Fisikoetako ikasketak egin nituen, eta amaitu ondoren funtsean ikerketari ekin nion. Doktorego bat eta hainbat doktoretza ondokoak egin ostean (gehien bat Geneva hirian), talentua erakartzeko Estatuko kontratu bat lortu nuen IFIC CSICen zentro misto batean eta Valentziako Unibertsitatean. Genevan bizi nintzenean, Valentzian bizi zen gaur nire bikotekidea dena ezagutu nuen, eta horregatik Valentziara itzuli nahi nuen bereziki.

Nolakoa da zure lana?

Fisikaria naiz eta nire espezialitatea partikulen fisika da. ATLAS lankidetzan ere kidea naiz. ATLAS partikula-detektagailu bat da, eta Hadron Collider langan dago (LHC izenez ezagutzen da). LHC partikula zirkularreko azeleragailu erraldoi bat da (27 km inguruko zirkunferentziarekin) Geneva hirian kokatua. LHCk protoiak azeleratu eta talka egiten dute interakzio-puntua ATLAS detektagailuaren barruan dela. Nire lana, talka bakoitzaren ondoren sortzen diren datuak aztertzea da. Talkak 0.000000025 segundo bakoitzeko gertatzen dira; beraz, kantitate datu-kopuru handia daukagu. Analisi hauetan, Unibertsoa osatzen duten partikulen arteko elkarrekintzak deskribatzen dituen gaur egungo teoria egiaztatzen saiatzen gara.  (Eredu estandarra edo SM, ingelesezko sigletan) Unibertsoaren jatorriaren eta gaur egungo egoeraren deskribapena argiagotzeko. Gainera, SMa proban ere jartzen saiatzen gara, teoria horren bidez ezin diren fenomeno berriak bilatuz eta “Fisika Berria” erabiliz. Badakigu SM zabaldu egin behar dela, adibidez, materia iluna barne hartzeko. Funtsean, nola egin jakin behar dugu. Talka azterketa horrek zer norabide hartu behar dugun jakiten lagun diezaguke.

Bizimodu berrira moldatzea kostatu zitzaizun?

Ez asko. Oro har, hemengo beroa izaten da okerren daramadana. Euskal Herrian baino tenperatura altuagoa egiten du Valencian. Udak jasanezinak egiten zaizkit. Ez nuen uste hau inoiz esango nuenik, baina euria faltan dut!

Ez nuen uste hau inoiz esango nuenik, baina euria faltan dut! Hemengo beroa da okerren daramadana

Oso ezberdina da hango bizimodua Zorrotzan zeneukanarekin alderatuta?

Orain dela bi urte aita izan nintzen, eta horrek asko aldatu dit bizitza Zorrotzan nuenarekin alderatuta. Badira ia 20 urte ez naizela Zorrotzan bizi. Oro har, esango nuke errutinak desberdinak bihurtzen direla helduaroan, nire kasuan hala izan da behintzat… Hori bai, Zorrotzan bizi nintzenean oso ondo pasatu nuela esan behar dut, beraz langa altu dago.

Zer da han gehien eta gutxien gustatzen zaizuna?

Hondartzak gustatzen zaizkit eta mendiko leku bitxiak ere badaude Valentziatik gertu. Hemen antolatzen diren hainbat arduerak ere gustatzen zaizkit: kontzertuak, erakusketak, urtean zehar antolatzen diren azokak… Gastronomia ere oso ondo dago. Eguraldia da gutxien gustatzen zaidana, beroegia nire gusturako, eta “berdez inguraturik” ez sentitzea, Zorrotzara joaten naizenean gertatzen zaidan bezala.

Auzora askotan bueltzaten zara?

Hilabetean behin edo bitan joaten saiatzen naiz; hegazkineko txartela eta lanerako prestasunaren arabera.

Zeren falta sumatzen duzu gehien?

Gauza asko: familia, lagunak, eguraldia, mendi berdeak ikustea, tabernak, haurrentzako parkeak (Valentziakoak ez dira hain atseginak umeentzat)… Zerrenda oso luzea da!

Bukatzeko, Zorrotzara berriro bizitzera bueltatzeko asmoa duzu? Pentsatu al duzu horretan noizbait?

Ez dut uste, lana dela eta… Baina, agian erretiroa hartzen dudanean pentsa dezaket… Ez dakit, ezin dut erantzunik eman… Ez dut horretan pentsatu oraindik.

GLORIA MARÍA AMADOR

“Herri latinoekin alderatuta hemengo gizartea tristeagoa da»

Jaioterria: Managua (Nicaragua)

Noiztik hemen: 2010.etik

Adina: 41 urte

Lanbidea: Garbitzailea

Bizmodu hobe baten bila eta semeari etorkizun hobea emateko asmoz Nikaraguako egoera politiko “jasanezina”tik ihes heldu zen Gloria María 2010ean gurera. Hemengo eguraldia, garbitasuna eta zerbitzuak gustuko ditu, eta lanean burubelarri badabil ere, lasai bizi dela dio.

TESTUA: AINARA GARCÍA | ARGAZKIAK: AITOR MARÍN

Nolatan edo zergaitik etorri zinen? Eta zergatik gelditu zara hemen?

Etorkin gehienak bezala, bizimodu hobe baten bila heldu nintzen Bilbora. Une hartan nire semea jaio gabe zegoen eta nire senarrarekin batera bere etorkizunean pentsatzean, argi geneukan Nikaraguako egoera politikoa jasanezina zela eta ahalik eta lasterren ospa egin behar genuela. Unibertsitate-ikasketak bukatu berriak nituen baina haurdunaldiarekin dena aldatu zen. Nire senarra heldu zen aurretik, eta geroago semearekin batera etorri nintzen ni.

Gogorra egin zitzaizun inguru, lan eta bizi ohituretara moldatzea?

Familia eta lagunak atzean uztea gogorra da beti. Hala ere, ezagutzen nindoan heinean asko gustatu zitzaidan eta moldatzea erraza egin zitzaidan. Kaletik ibiltzea zirraragarria zen: dena berria, ezberdina…

Zer da hona heltzean gehien harritu zintuena?

Gauza ugari, segurtasuna, kaleko garbitasuna, argiteria, hezkuntza… baina garraio publikoaren sarea batez ere. Nire herrian autobusen bat eta taxiak baino ez daude, oso garestiak eta zerbitzu txarrekoak. Aipatzekoa da bezeroarekiko tratuan dagoen aldea, nire herriko txoferrak oso zakarrak izaten baitira.

Oso ezberdina zen jatorriko bizimodua gurearekin alderatuta?

Hemen hiri-bizitza da nolabait, jende pila, bakoitza bere kabuz doana, gainezka dauden eraikin altuak… Managuan sakabanatutako etxetxo familiarrak daude, bakoitzak bere espazio eta patioa dauka, animaliak edo ortu txikiak izateko eremua. Ingurukoekin bizitzeko edo harremanak izateko modua ere ezberdina da: hemen bakoitzak bere familia edo lagun gutxi batzuekin egiten du bizitza bere etxean edo lanean sartuta. Managuan berriz komunitate-bizitza egiten da, elkarri laguntzen diogu, edonoiz etxera heldu daiteke edonor eta bertan bazkaltzera gelditu, etxeko atera aulkiak atera eta momentuan batu direnekin tertuliak sortu daitezke edonoiz… Oro har, gizarte honi tristeagoa deritzot herri latinoekin alderatuta. Bestalde, hemengo eguraldia gustuko dut,  gehiegizko beroa ez dudalako batere gustuko. Eta hemengo janaria gustuko badut ere, nire jatorriko gastronomía faltan dut.

Euskaraz hitz egiten entzuten dudanean, adi egoten naiz, ulertu ez arren. Bere sonoritateari ederra deritzot, eta nire inguruan euskaraz hitz egiten dutenekiko inbidia modukoa sentitzen dut

Zein da zure lanbidea?

Nazioarteko harremanetan unibetsitate-ikasketak egin nituen, baina segidan izandako haurdunaldia eta hona etortzeko bidaiaren ostean, ez nuen inoiz horretan jardun. Garbiketa eta pertsona nagusien zainketekin zerikusia duten lanak izan ditut.

Zelan moldatzen zara euskaraz?

Bilbora heldu arte ez nekien ezta existitzen zenik ere… Umea eskolan hastearekin batera, horrek zeukan garrantziaz ohartu nintzen berehala. Euskaraz hitz egiten entzuten dudanean, adi egoten naiz, ulertu ez arren. Bere sonoritatea oso gustukoa dut, ederra iruditzen zait, eta nire inguruan euskaraz hitz egiten dutenekiko inbidia modukoa sentitzen dut… Hitz gutxi batzuk ezagutu era erabiltzen ditut, baina ikasteari oso zaila deritzot, semeari eskolako etxeko lanekin lagundu ezin izateak atsekabetzen nauen arren.

Zer da Zorrotzan gehien eta gutxien gustatzen zaizuna?

Hemengo kaleak eta parkeak garbi eta zainduta ikustea. Horiek ondo argiztatuta egotea ere asko gustatzen zait. Gutxiena? Bada, lurperatu gabe dagoen trenbidearen afera konpondu beharko dela uste dut, denbora handia galtzea eta izugarrizko segurtasun gabeziak eragiten dituelako. Eta gidariek zebrabideak hobeto ikusteko sistema berria beharko litzateke, batez ere Zazpi Landan, ia ez baitira ikusten.

Auzoko ekintzetan edo taldeetan parte hartzen duzu?

Oro har ezetz esango nuke. Auzoko berriak eta oharrak iragartzen dituen auzoko facebook taldeari jarraitzen diot eta umea eskolan zegoenean Guraso Elkartean nengoen baina ezer antolatu gabe. Oso lotsatia naizen arren, orain dela gutxi Auzokan nazioarteko sukaldaritza tailerrean parte hartu nuen, eta bikain pasatu genuen.

Zure herrira berriro bizitzera bueltatzeko asmoa duzu?

Nahiz eta asko maite ditugun familia eta lagunak bertan egon, bisitan joatea iada gero eta zailagoa egiten zait, diru kontuaz aparte, bertako egoera ez zaidalako batere gustatzen. Gauzak aldatu daitezke baina oraingoz ez dugu bizitokia aldatzeko asmorik. Nahiago dut hemen buru belarri lan eginda bizitza lasaia izan, jaioterrira bueltatu baino.

CRISTINA ÁLVAREZ: Irrati-esataria eta La Klandestina taldeko abeslaria

«Irrati egiteak harrapatu egiten zaitu»

Cristina Álvarez portugaletetarra da jaiotzez, baina Zorrotzan  bizi da duela ia hogei urtetik hona, gutxi gorabehera irratian eman dituen berberak. Pasio hori lanbide bihurtu da, “irratia egiten hasten zarenean irtetea oso zaila baita, harrapatzen zaituen zerbait delako”. Hainbat irrati-katetan lan egin ondoren, duela bi hilabetetik Radio7 irratiko goizeko magazina gidatzen du. Berarekin hitz egin dugu irratiaz, eta bere beste pasioaz: musikaz. Izan ere, La Klandestina taldeko abeslaria ere bada.

Testua eta argazkiak: AITOR MARÍN

Noiztik zabiltza irratian lanean?

Hit Radion hasi nintzen, Madrilen goiburua eta Estatu osoan sakabanatutako irratiak zituen kate batean. Horietako bat Portugaleten zegoen, bizi nintzen herrian, ni portugaletetarra bainaiz. Karrera amaitu berria nuen eta curriculumak botatzen hasi nintzen hainbat lekutan, itxaropen handirik gabe. Hortik deitu zidaten, eta hor hasi nintzen.

Irratia kazetaritzan aritzeko irteera izan zen ala irrati-esataria zara bokazioz?

Egia esan, nire benetako bokazioa faranduleoa zela uste dut, eta kazetaritza ikasi nuen horri guztiari irteera emateko, kar,kar!… Egia esan, irratia izan zen une jakin bateko lehen aukera. Baina egia da irratiak harrapatu egiten duela, eta behin barruan, ezin da irten.

Otsailetik, Radio7ren goizeko magazineko esataria zara. Gustura? Nola heldu zitzaizun aukera hau?

Egia esan, beti nahi izan nuen lana da. Irrati estilo hau gustatzen zait, lotsagabea, hurbila, (ez bakarrik irratia Lutxanan dagoelako, kar,kar…) Eta Monederok erretiroa hartuko zuela jakin nuenean, irratiko kide batekin hitz egin nuen. Radio7n lan egiteko gogoa nuen, eta irratiak nire profila zuen pertsona bat behar zuen; beraz, dena primeran atera zen.

40 urtez irratiaren goizeko ahotsa izan da Miguel Ángel Monedero. Esatari oso berezi bere estiloagatik, eta entzuleek oso maitatua. Bera ordezkatzeko erronka ez zen erraza, ezta?

Ez, baina ez dut horretan asko pentsatu, egia esan. Monedero duela urte askotatik ezagutzen dut, berezitasun ordezkaezinak dituen kide eta laguna da. Estilo desberdinak ditugu, eta, beraz, ez dago konparaziorako aukerarik.

Gaur egungo lanera iritsi aurretik, Onda Vascan ere izan zinen. Hala da?

Bai. 2017ko udaz geroztik, ia urtero egin dut lan Onda Vascan, bajak edota ordezkapenak egiten, edo nirekin kontatu nahi izan duten edozein gauzatan. Eta lanik gabe egon naizenean, irratiarekiko lotura zuten gauzak egin ditut etxean, irrati xumeentzako edo ekoiztetxeentzako kuñak grabatzen, adibidez.

Gainera, iragarki eta irratirako eduki askoren ahotsa zara. Irrati-ahotsa jaio ala egin egiten da? Ez dut lokuzioa ikasi, baina egia da ez dudala hasi nintzen unean neukan ahots bera… Uste dut denborarekin, lanbide guztietan bezala, eguneroko lanak hobetzen gaituela.

Radio7n lan egiteko gogoa nuen, eta irratiak nire profila zuen pertsona bat behar zuen; beraz, dena primeran atera zen

Hainbeste urteko ibilbidean bizipen ugari izango dituzu, baina zerbait nabarmendu beharko bazenu, zein izango litzateke?

Bada, jende zoragarri asko elkarrizketatzeko eta ezagutzeko aukera izan dut, eta asko ikasarazi didate. Nire bizitzan ekarpen handia egin didan jende anonimoa, eta ospetsua ere bai. Azken horien artean: Guillermo Toledo, Alberto San Juan, Shakira, Pablo Motos, El Canto del Loco…

Telebistan edo prentsa idatzian lan egin duzu edo lan egin nahiko zenuke?

Zerbait egin dut ikasten ari nintzela… Besteak beste, karrerako azken urteko praktikak, telebistan, Tele7-n. Hilabete batzuk eman nituen han. Eta orain irratian egiten dudan lanarekin paraleloa den ikus-entzunezko proiektu batean ere sartuta nago. Euskal Herriko ibaien iturburuei buruzko dokumentalak hain zuzen.

Dokumental horien aurkezlea zara. Konta iezaguzu horretaz gehiago.

RitxarGP ikus-entzunezko ekoizleak Euskal Herriko ibaien iturburuei buruzko edukiak egitea zuen helburu. Kontaktu komun baten bidez konektatu eta proiektuarekin bat egitea proposatu zidanean, onartu egin nuen. Eta elkarrizketak egiteaz gain eta proiektu honetarako ibai-ertzetan kapituluak filmatzeaz gain, jende eta leku ikusgarriak ezagutzen ari naiz eta naturan oso lan atsegina egiten ari naiz.

Proiektuari berari dagokionez, webgune bat dugu, nacederos.eus, eta, bertan, online plataforma bat jartzen dugu jendearen eskura, hainbat kapitulu, blog bat eta podcastak argitaratuta. Lehen denboraldia, esan dudan bezala, Nerbioi ibaiari buruzkoa da, eta Itziar Ituñorekin hitz egin dugu, adibidez. Proiektu honen amabitxi modukoa izan da Itziar eta babes handia eman digu. Basauriko ibaiari buruzko oroitzapenak kontatzen ditu Ituñok, eta ibaian gora jarraituta, elkarrizketa interesgarri eta irudi eder gehiagorekin osatzen da kapitulua, Nerbioi ibaiaren iturburura iritsi arte. Lehenengo denboraldia argitaratu berri dugu, eta bigarrena grabatzen ari gara, Isoria ibaiari buruzkoa.

Musikan ere aritzen zara. La Klandestina orkestrako abeslaria zara. Auzokan entseatzen duen berbena talde bat da, eta behin baino gehiagotan Zorrotzako jaietan aritu zarete. Noiztik zaude La Klandestinan?

Abestea betidanik egin nahi nuen baina egitera ausartzen ez nintzen zerbait izan zen. Nire anaiak musikariak dira, eta egun batean entseatzen duten lokaletan emakumezko abeslari baten bila zebilen talde baten kartela zegoela esan zidaten. Orduan animatu nintzen. Eta dagoeneko, zazpi urte daramatzagu Zorrotzako jaietan, tabernetan eta hainbat lekutan… abesten. Udako denboraldian jarduera handia dugu. Eta “jarduera” diot, hau ez baita lan bat. Musika-elkarte bat gara. Zerbitzu bat ematen dugu jendeak ondo pasatzeko asmoarekin, eta guk ere asko disfrutatzen dugu.

Gutxi balitz bezala, beste proiektu musikal bat duzu, CosmicBears, pop eta rock bertsioen duo bat, non abesteaz gain gitarra ere jotzen duzun…

Bai. Duela urte asko hasi nintzen gitarra jotzen, pixka bat amorrazioz, ez bainintzen kantatzera ausartzen… Utzi egin nuen, harik eta abesten hastean gitarrari euskarri gisa heldu nion arte. Nik ez dut konposatzen, bertsioak baino ez ditut egiten. Proiektu honetan gustuko ditugun abestien bertsio elektroakustikoak egiten ditugu. Nolanahi ere, honetan ere plazeragatik eta gogobetetzen gaituelako jotzen dugu. Inola ere ez dirua irabazteagatik.

Denbora libre askorik ez duzu izango… Ba al duzu beste proiekturik buruan oraindik?

Eguna ez zait ezertara iristen, bai… Baina bada buruan aspaldidanik daukadan proiektua. Auzoan irrati bat sortzea gustatuko litzaidake, esateko zerbait duen ororen ahots bihurtzeaz gain, hainbat kolektibori, ume eta gazteei, behartsuei, adinekoei… balioak emateko tresna izan litekeena. Denek izan dezatela irratia ezagutzeko aukera, eta irrati horrek balio dezala beren mezuak transmititzeko eta guztiona eta guztiontzat bihurtzeko. Izugarri litzateke hori aurrera eraman ahal izatea.